Jismoniy madaniyat

birinchi guruh omillar

-

“gigiyenik omillar”

deb ataladi. Agar ish joyi 

iflos bo`lsa, qorong`u, ko`rimsiz bo`lsa, bu mehnatga intilishni susaytiradi. 

Aksincha, ish joyi toza, ergonometrik nuqtasi nazardan benuqson bo`lsa, 

mehnatga aniq yo`naltirilgan motivlar paydo bo`ladi. 

ikkinchi guruh omillar – mehnatga undovchi omillar.

Ya’ni, 

mas’uliyat, muvaffaqiyatga erishish, kelajakda karyera uchun imkoniyat 

yaratilishi,  qilgan xizmatlarini tan olinishi. Bu yerda pul masalasi ham 

muhimdir. Ammo pulga intilish insonni butunlay egallab olsa, u 

ko`payishga moyillik tug`dirib, uni boshqalarga nisbatan buyukligini 

isbotlashga olib keladi. Natijada kishilardan va jamoadan ajrab qoladi. 

---

17 

 

o’tagan  bo’lsa,  biz  uni  o’qishni  ichkiishtiyoqqamoyil  deya  olamiz.  Ko’pincha ikkala 

boshqariluvchi  hamda  javobiy  ko’nikma  ichki  va  tashqi  ishtiyoqni  bir  vatni  o’zida 

keltirib  chiqaradi.  Bularning  jamlanmasi  yuqorida  ta’kidlab  o’tgan  misollarimda 

ahamiyatli ro’l o’ynagan desam mubolag’a bo’lmaydi.  

Shuni  ta’kidlash  kerakki,  har  bir  yuqoridagi  holatda  o’quvchi  o’zini  ichki 

tomonlama ma’lum darajada ruhlantirilganligini his qilishi taqsinga loyiq.Bu esa xulq-

atvorning qay darajada ta’sirlanishi – kulgili nigoh tashlash, atletika mashg’uloti yoki 

baxslashuvdagi maqtov singari xulq-atvorni kuychaytirilganidan dalolat beradi.  

Shu  o’rinda  o’quvchining  tashqi  muhitdan  ham  kuch  olgadi  –  tashqiishtiyoq; 

boshqa bir kuchaytiruvchi tajriba va natijalar tufayli namoyon bo’ladi.

5

 

 

Boshqaruv  psixologiyasida  menejerlar  xodimlarning  tashabbusini  doimo 

rag`batlantirib turish maqsadida quyidagi  maslahatlarga rioya qilishlari muhim: 

 

yangiliklar  qo`llab-quvvatlashib,  rag`batlantirib  borilgandagina  vaziyat 

yaratish uchun mas’uliyatni o`z ustingizga oling; 

 

topqir  bo`ling,  mehnatni  doim  tashkil  etishning  yangi  shakllarni  izlash  va 

xodimlar o`rtasida o`zaro ijodiy ishlarni avj oldirishga harakat qiling; 

 

tashkiliy  ishlar  madaniyatiga,  tashabbusni  bo`g`ib,  cheklab  qo`yadigan 

odatdagi rasm-qoidalarga o`z diqqatingizni jalb qiling; 

 

qo`l  ostingizdagi  kishilar  o`z  fikrlari  va  bilgan  narsalari  to`g`risida  bir-biri 

bilan, siz bilan o`rtoqlashishni istaydigan bo`lishlari uchun ochiq ko`ngillik va erkinlik 

vaziyatni yarating;  

 

boshqalarning o`z umrini yashab bo`lgan eski uslubidan voz keching. Mayda-

chuyda narsalarga ahamiyat bermang;  

 

befarqlik  va  hatto  qarshilikka  ham  duch  kelib  qolishingiz  mumkin,  bunga 

tayyor  turing.  Ishning  foydasi  uchun  ijodiy  tashabbusi  kerakligini  izchillik  bilan 

tushuntirib berish yo`li bilan bularni asta-sekin yengib o`tish mumkin; 

 

yangi  vazifalarni  aniq-ravshan,  tushunarli  va  yaqqol  qilib  ta’riflab  bering. 

Ularning  qanday  ado  etilayotganligini  doimo  nazorat  qilib  boring.  Ijodiy  ravishda 

yondashishni talab qiladigan vazifalarni alohida ko`rsatib o`ting. Qimmatli resurslarni, 

odamlarning  vaqt  va  kuch-quvvatlarini  sarflaydigan,  lekin  ish  faoliyatingizning 

rivojlanishiga yordam bermaydigan eski mahsulotlar, xizmatlar, chora-tadbirlardan voz 

keching; 

 

o`z xodimlaringizning shaxsiy xususiyatlarini bilib oling va hisobga oladigan 

bo`ling. Har bir kishining qobiliyatlarini alohida baholang; 

 

maqsad  va  vazifalarni  shu  tariqa  shakllantiringki,  toki  ular  mazkur  ishlarni 

bajarishda qatnashadigan xodimlarning shaxsiy manfaatlariga imkoni boricha ko`proq 

mos keladigan bo`lsin;  

 

xodimning  o`z  qadrini  bilishiga  va  oldiga  qo`yilgan  vazifani  uddalashga 

bo`lgan istagini qo`llab-quvvatlab boring; 

 

xodimlarning  o`z  shaxsiy  fazilatlari  va  bilimlarini  namoyon  qilishlari  uchun 

hamma  imkoniyatlarni  yaratib  bering.  Kishi  nechog`li  ko`proq  bilimdon  bo`lsa, 

mehnatga rag`bati, o`ziga ishonch bilan qarab mustaqil ishlay olsa, mehnatining qadri 

shuncha yuqori bo`ladi.  

 

5

Kelvin Seifert and Rosemary Sutton,  Educational Psychology © 2018, Second Edition. 54-b. 

---

18 

 

Shu  bilan  bir  qatorda,    boshqaruvning  tabiatan  har  xil  odatlarga  bir  xilda  mos 

tushadigan  usuli  yo`q.  Yaxshi  boshliq    kerak  paytda  boshqarishning  yo  liberal  yoki 

demokratik  usuli  yoki  avtoritar  usulini  tanlay  oladigan  yaxshigina  psixologdir. 

Muammolarni ijodiy yo`l bilan hal etish uchun mehnat resurslari va moddiy resurslardan 

foydalanishning  mumkin  qadar  ko`proq  usullarini  qo`llash,  mehnat  intizomiga  rioya 

etilishini nazorat qilib borish,  turli xodimlar o`zlarining ijodiy qobiliyatlariga qanday 

baho  berishini  va  shu  qobiliyatlarini  ularning  har  biri  qay  tariqa  namoyon  qilmoqchi 

ekanliklarini o`ylab ko`riish,  vazifani aniq-ravshan qilib o`rtaga qo`yish va kutiladigan 

natijani taxminan tasvirlab berish mehnat unumdorligini samarali bo`lishiga  o`z ta’sirin 

ko`rsatadi.