Jismoniy madaniyat nazaryasi va uslubiyoti kafedrasi

Pyotr Fransyevich 
Lesgaft(1837-1909 yil) 
 

---

1929-yilda  gimnastika  bo’yicha  Butunittifoq  ilmiy-uslubiy  konferensiyasi  bo’lib  o’tdi,  u 
vaziyatdan  kelib  chiqqan  tashkiliy-uslubiy  masalalarni  hal  qildi.  Bu  konferensiyada  gimnastika 
birinchi  bor  alohida  turlarga  bo’lindi.  Shu  vaqtdan  boshlab,  ertalabki  gimnastikika 
mashg’ulotlari  radio  orqali  eshittiriladigan  bo’ldi.  O’sha  yillarda  gimnastika  sho’ro  xalqini 
jismonan tarbiyalashning asosiy mazmuninini tashkil etgan edi. 
1931  -yilda  mamlakat  yoshlar  tashkiloti  tashabbusi  bilan  «Mehnat  va  SSSR  mudofaasiga 
bo’l  tayyor!»  jismoniy  mashqlar  to’plarining  joriy  etilishi  mamlakat  harakatida  muhim  voqea 
bo’ldi. Bu gimnanastika taraqqiyotida yangi bosqichni boshlab berdi. 
GTO  («Mehnatga  va  vatan  mudofaasiga  bo’l  tayyor!»)  kompleksi  bo’yicha  ishlar  yo’lga 
qo’yila  borgan  sari,  umumiy  jismoniy  tayyorgarlik  vazifalari  umumiy  jismoniy  tayyorgarlik 
sho’balarida va GTO mezonlarini topshirishga tayyorlov guruhlarida hal qilina boshlandi, lekin 
gimnastika (sog’lomlashtirish gimnastikasi) jismoniy tarbiyaning asosiy vositalaridan biri bo’lib 
qoldi  va  takomillashdi.  U  odamlarga  salomatlikni  mustahkamlashda,  hayotiy  zarur  harakat 
ko’nikmalarini  shakllantirishda  yordam  berar,  mehnat  faoliyati  tartibiga  yanada  kengroq  kirib 
borardi. Ana shunda gimnastika sport turlarining rivojlanishi uchun imkoniyat paydo bo’ldi. 
1933-yilda  Moskvada  gimnastika  bo’yicha  xalqaro  konferensiya  bo’lib  o’tdi.  Bu 
konferensiya  ayni  vaqtda  birinchi  butunittifoq  konferensiyasi  edi.  Unda  gimnastika 
taraqqiyotining  eng  muhim  masalalari  ko’rib  chiqilib,  ular  yuzasidan  qarorlar  qabul  qilindi. 
Konferensiya  sho’rolar  jismoniy  tarbiya  tizimida  gimnastikaning  o’rni  va  ahamiyatini  belgilab 
berdi. 
Gimnastika  tasnifi  (nisbatan  mustaqil  turlarga  bo’linishi)ni,  uning  mazmunini, 
mashg’ulotlar  uslubiyatini  va  uning  tashkiliy  shakllarini  tasdiqladi,  atamalar  masalasini  va 
boshqa  masalalarni  muhokama  qildi.  Konferensiya  gimnastikaning  sport  turi  sifatida  taraqqiy 
etishiga yordam bergan muhim voqea bo’ldi. 
1930-yildan  boshlab,  har  yili  Moskva,  Leningradda,  sobiq  ittifoqdosh  respublikalarning 
poytaxtlarida  va  boshqa  ko’pgina  shaharlarda  o’tkazib  turilgan  ommaviy  gimnastika 
chiqishlarini mamlakat aholisi juda katta qiziqish bilan tomosha qilishdi.  
Gimnastika turi yagona dasturining joriy etilishi, kasaba uyushmalari KSJ (ko’ngilli sport 
jamiyatlari)ning  tashkil  etilishi  va  turli  komamdagi  ommaviy  musobaqalar,  shu  jumladan, 
o’quvchilar  o’rtasidagi  ommaviy  musobaqalarning  muntazam  o’tkazilib  turilishi,  yangi 
gimnastika  atamasining  qabul  qilinishi  va  boshqa  ko’pgina  tadbirlar  sport  gimnastikasining 
rivojlanishini  anchagina  rag’batlantirdi.  Sport  gimnastikasi  ommaviy  sport  turi  bo’lib  qoldi. 
Jismoniy  madaniyat  harakati  oldida  turgan  yangi  vazifalarni  hal  qilishda  GTO  to’plamasi 
mezonlarini topshirish  uchun amalga oshiriladigan tayyorgarlik  ishlarini  kuchaytirish zarur edi. 
Ikkinchi jahon urushidan oldingi yillarda, hatto sport gimnastika musobaqalariga ham 
GTOning
 
turli  amaliy  mashqlari  qo’shilar,  bu  sportchilarni  jangovar  harakatlarga  tayyorlashga  yordam 
bergan. 
Gimnastikaning taraqqiy topishida jismoniy tarbiya institutlarining  gimnastika kafedralari 
muhim o’rin egallagan. Kafedralarda malakali mutaxassislar tayyorlash  bilan birga, katta ilmiy 
va  uslubiy  ishlar  olib  borildi.  Jismoniy  tarbiya  institutlaridagi  aspiranturalarda  gimnastika 
bo’yicha  ilmiy-pedagogik  mutaxassislar  tayyorlana  boshlandi.  Dastlabki  nomzodlik 
dissertatsiyalari  yoqlandi,  ilmiy  asarlar  kengroq  e’lon  qilinadigan  bo’ldi.  Darslik  va  uslubiy 
qo’llanmalar, ayrim masalalarga doir qo’llanmalar, yagona tasnifiy dasturlar, musobaqa qoidalari 
nashr etildi. 1937-yildan «Gimnastika» jurnali nashr etila boshlandi (1940-yilgacha chiqqan). 
Mamlakatda  turli  tizimlarning  eng  maqsadga  muvofiq  mashqlari  qo’llanildi. 
Mashg’ulotlardan  ko’zda  tutilgan  maqsad  qanday  vositalardan  foydalanilmasin,  bu  vositalar 
yordamida umumjismoniy (gimnastikaning sog’lomlashtiruvchi turlari), jangovar (amaliy turlar) 
va  sport  (sport  turlari)  tayyorgarligi  masalalari  yaxshi  hal  qilinardi.  Ishga  ijodiy  yondashish 
gimnastikada  mavjud  bo’lgan  hamma  qimmatli  tajribalardan  foydalanib,  mamlakat  jismoniy 
madaniyat  va  sport  harakati  talablariga  mos  bo’lgan  o’z  gimnastika  tizimini  yaratish  imkonini 
berdi. 

---

Urushtajribasi  davolash  gimnastikasining  yarador  jangchilar  jangovarligini  tiklovchi  juda 
katta samarali vosita ekanligini shubhasiz isbotlab berdi. 
Bu davrda  gimnastika mazmunan o’zgardi, harbiy  qo’shinga zaxira tayyorlashga  yordam 
beradigan  amaliy  mashqlar  mashg’ulotlarning  asosi  bo’lib  qoldi,  sanoqli  gimnastlargina 
mashg’ulotlarni davom ettira olishdi. 
Urushdan keyingi  davrda tinch bunyodkorlik, mehnat  bilan shug’ullanishga o’tish sho’ro 
xalqi faoliyatining barcha sohalarini, shu jumladan, jismoniy tarbiyadagi faoliyatini faollashtirib 
yubordi.  Sport  inshootlari  tiklandi,  ommaviy  sport  ishlari  qayta  yo’lga  qo’yildi,  turli 
musobaqalar o’tkazildi. 
Gimnastika  birinchi  galda  rivojlanishi  kerak  bo’lgan  sport  turlari  qatorida  tilga  olindi. 
Maktablar va boshqa o’quv maskanlarining dasturlari takomillashtirila boshlandi,  o’rta va katta 
yoshdagilar uchun ko’plab salomatlik guruhlari tashkil etildi, ishlab chiqarish gimnastikasining 
ko’lami kengaydi, radio-televideniye yordamida ertalabki gigiyenik gimnastika bilan mustaqil va 
uyushgan holda shug’ullanish  yanada jonlandi. Jismoniy tarbiya kadrlarini tayyorlash va ularni 
malakasini  oshirishga  jiddiy  e’tibor  berildi.  1948-yil  dekabrda  Leningradda  bo’lib  o’tgan  II 
Butunittifoq  konferensiyasi  gimnastika  taraqqiyotida  katta  ahamiyat  kasb  etdi.  Konferensiyada 
gimnastika  sohasidagi  ishlar  tajribasi  umumlashtirildi,  uning  vazifalari  ta’riflanib, 
gimnastikaning vositalari, turlari va xillari aniqlandi, ularni yanada rivojlantirish yo’llari belgilab 
berildi.  Konferensiya  badiiy  gimnastikani  mustaqil  sport  turi  sifatida  ajratish  to’g’risida  qaror 
qabul qildi. 
1966-yilda  «Jismoniy  madaniyat  va  sportni  yanada  rivojlantirish  chora-tadbirlari 
to’g’risida» qaror qabul qildi. Bu qaror gimnastikani yanada rivoj topishiga yordam berdi. 
1968-yil  aprelida  Moskvada  gimnastika  bo’yicha  III  Butunittifoq  konfrensiyasi  bo’lib 
o’tdi.  Unda  20  yil  mobaynida  bajarilgan  ishlar  tahlil  qilib  chiqilib,  gimnastikaning  barcha 
turlarini  yanada  rivojlantirish  istiqbollari  belgilandi,  gimnastikani  sho’ro  xalqlarining  mehnat 
faoliyati tartibiga va turmushiga tatbiq etish rejasi belgilandi. Aholining barcha tabaqalari bilan 
mashg’ulotlar  o’tkazish  uchun  yangi  dasturlar  ishlab  chiqish  yuzasidan  qarorlar  qabul  qilindi, 
sport  gimnastikasi  bo’yicha  terma  jamoalar  uchun  zaxira  tayyorlash  tartibi  ishlab  chiqildi. 
Gimnastika  sohasidagi  jami  mutaxassislarning  bundan  keyingi  ishlari  ana  shu  vazifalarni 
yechishga qaratildi. 
Mamlakatda gimnastikaning insonni jismoniy kamol toptirish borasidagi yangi vazifalarni 
yanada aniq hal qilishga yordam beradigan hamma turlarini rivojlantirish uchun sharoit yaratildi. 
Nazariy  va  uslubiy  masalalarini  ishlab  chiqish  jismoniy  tarbiya  institutlarining  gimnastika 
kafedralarida  va  yangi  tashkil  etilgan  ilmiy  tekshirish  institutlarida  amalga  oshirildi.  Darsliklar 
va  saralash  dasturlari,  uslubiy  qo’llanmalar  takomillashtirildi,  maxsus  tadqiqotlar  olib  borildi 
hamda dissertatsiyalar himoya qilindi. 
Gimnastika  taraqqiyotidagi  bundan  keyingi  vazifa  jismoniy  tarbiya  tizimida 
gimnastikaning rolini oshirish, mamlakat aholisini keng qatlamlari gimnastikaning biron-bir turi 
bilan  muntazam  shug’ullanishiga  erishish  va  xalqaro  maydonda  mamlakatning  sport  sharafini 
himoya qilishga qodir yuksak malakali gimnastikachilar tayyorlab yetishtirishdan iborat edi.