Жисмоний маданият назарияси ва методикаси фанининг мақсади ва вазифалари

2- асосий савол бўйича дарснинг мақсади:
Талабаларда фаннинг пайдо бўлиши, унинг ўрганиш предмети, вазифалари ва мазмуни тўғрисида махсус билимлар тизимини шакллантириш.


Идентив ўқув мақсадлари:
2.1. Фаннинг пайдо бўлиши сабабларини очиб беради. (категория:билиш).

2. 
   Фаннинг ўрганиш объекти ва субъекти тўғрисида маълумот бера олади.
   
3. 
   Жисмоний тарбия назарияси фанининг мақсади,вазифалари ва мазмуни ҳақида билимга эга бўлади(категория:билиш).
   

2 -саволнинг баёни:
Назария- нарсалар,воқеа ва ҳодисалар ҳамда реал борлиқдаги жараёнлар орасидаги ўзаро боғликлик қонуниятлари тўғрисида бир бутун тасаввур пайдо қилишга имкон яратувчи фаннинг бирор бир тармоғидаги асосий ғоялар тизимидир(5,6,8,10).
Жисмоний маданият назарияси илмий фан сифатида жисмоний маданиятнинг моҳияти ва ундан инсон жисмоний камолоти мақсадида фойдаланиш қонуниятлари тўғрисида умумлаштирилган илмий билимлар тизимидан иборатдир (6,8,9).
Инсон меҳнат таъсири,шунингдек ўзининг ўйин,борлиқни англаш, мослашиш фаолияти жараёнида рвожланар экан, у табиатга ва атроф муҳитга ўзининг жисмоний қобилияти ва ҳаракатлари билан таъсир кўрсатди. Дастлаб инсоннинг жисмоний қобилиятлари “йўл-йўлакай” яъни, табиий биологик ривожланиш ва меҳнат жарёнида ривожланди.Вақт ўтиш билан инсон меҳнатга тайёрланиш ва унинг якуний натижаси ўртасида ўзаро боғлиқлик борлигини англай бошлади. Инсонни ҳаётга,меҳнатга,кўп қиррали фаолиятга тайёрлашнинг зарур шарти бўлган ўргатиш ва тарбиялашнинг дастлабки,ибтидоий жамоа тўзуми давридаги асослари пайдо бўлади.Мана шу дастлабки “педагогика”нинг мураккаб жараёнида жамиятнинг тарихан ривожланиши даражаси билан аста –секин инсонларни ҳаётнинг мураккаб шароитлари талабларига тайёрлаш вазифаларини ҳал этишга қаратилган махсус фаолият тармоғи ҳисобланмиш жисмоний маданиятнинг биринчи кўринишлари ажралиб чиқди.
Инсон ва жамият ишлаб чиқаришининг ривожланиши билан инсонларни ҳаётга тайёрловчи жисмонан тарбиянинг умумий мақсади ва аниқ вазифалар шунингдек,махсус воситаларини ҳамда улардан фойдаланиш усулларини аниқлаштириб олиш зарурияти пайдо бўлди.
Кишилик жамиятининг дастлабки даврларида бу масалалар интуитив,стихияли равишда ёки катта авлод тажрибасини тўғридан-тўғри кейинги авлодга ўтказиш ва ўзлаштириш орқали ҳал этилган.Кейинчалик эса бу фаолият мустақил ва ижтимоий зарур касбга ҳамда назариясига айланди.Жисмоний маданият аста-секин фалсафа, тарих,педагогика,психология ,анатомия, физиология,социология каби турли фанлар нуқтаи-назаридан илмий-амалий ёндошишлар шаклланадиган ва амалга ошириладиган кенг ва мураккаб ижтимоий фаолият даражасига чиқди.Натижада тарихий тажриба,замонавий амалиёт,шунингдек ижтимоий-иқтисодий,тиббий-биологик ва псилого-педагогик фанлар маълумотларига таянадиган ҳамда жисмоний маданиятнинг умумий қонуниятлари ва қонунларини очиб берадиган-жисмоний маданият назарияси пайдо бўлди.
Шундай қилиб,инсонларнинг жисмоний тайёргарлиги ҳамда ҳаётнинг турли соҳаларидаги фаолиятига жамият талабларининг ошиб бориши ва мураккаблашуви билан, назариянинг пайдо бўлишига асослар шаклланди. Дастлаб жисмоний тарбияга педагогик жараён ва умумий тарбиянинг зарур бир қисми сифатида қарашлар пайдо бўлди ва ривожланди.IX асрнинг иккинчи ярмида П.Ф.Лесгафт ҳаракат фаолияти соҳасидаги билимлар,кўникма ва малакаларни шакллантиришга қаратилган жисмоний таълим назариясини яратди (5,6,9) У инсоннинг жисмоний ва ақлий ривожланиши йўлида жисмоний машқлардан фойдаланиш тамойиллари,шакллари ва методларини яратди.Жисмоний маданият назарияси IX асрнинг охири XX асрнинг бошларида алоҳида фан сифатида педагогика фанининг негизида пайдо бўлди. Бунда Л.П.Матвеев,В.М.Выдрин, Ю.М.Николаев, Н.А.Понамарёв, В.И.Столяровларнинг изланишлари асосий ролни ўйнади.
Жисмоний маданият назарияси инсонга таълим,тарбия ва таълимот бериш билан боғлиқ бўлгани учун педагогик фанлар категориясига киради.Жисмоний маданият назарияси жисмоний мданиятни жамият маданиятининг ижтимоий муҳим ва мураккаб, специфик тармоғи сифатида ўрганади.
Жисмоний тарбия назарияси ва методикаси алоҳида фан сифатида XIX асрнинг охири ва XX асрнинг бошларида педагогика фанидан ажраб чиқди. Бунда рус физиологи П.Ф.Лесгафт (1837-1909) ва унинг шоғирди В.Гориневскийларнинг хизматлари беқиёс бўлди. сўнг ра бу фанни янада тараққий қилишида Л.П.Матвеев, В.Зациорский., А.Новиков, М.Годик, ватандошларимиздан .М.Юнусова,ТЮнусов, Ш.Хонкелдиев, Р.Саломов, К.Махкамжонов , Т.Усмонхўжаевларнинг хизматлари беқиёс бўлди.
Фаннинг ҳар қандай тармоги конкрет илмий ўқув фани сифатида алоҳида фаолият кўрсатиш ҳуқуқига фақатгина ўзининг шахсан шу фанга тегишли бўлган ўргатиш предметига эга бўлсагина хаклидир. У ёки бу фаннинг ўрганиш предмети деб шу фанга тегишли тадқиқот объекти ва субъекти тушунилади. Тадқиқотлар асосида тўпланган маълумотлар аниқ бир тизимга шакллантирилади ва махсус фанни ўргатиш предметини ташкил этади.
Жисмоний тарбия бўйича фанда тадқиқот объекти сифатида ўрганилаётган у ёки бу педагогик фактор (машқлар системаси, ўргатиш методлари ва х.к.) тадқиқот субъекти сифатида эса жисмоний машқларни бажаришга реакцияси ўрганилаётган инсон тушунилади. Демак, ҳар қандай педагогик тадқиқотда объект субъектдан ажралган ҳолда фаолият кўрсата олмайди ёки аксинча.
Жисмоний тарбия назарияси-инсон жисмоний баркамоллигининг физик жараёнларини бошқаришнинг муштарак қонунлари тўғрисида фандир.
Жисмоний тарбия назариясининг ўрганиш предмети бўлиб жисмоний тарбиянинг умумий қонуниятларини ижтимоий ҳодиса сифатида урнатиш ҳисобланади.
Жисмоний тарбия назарияси илмий-амалий фандир. У илмий фан сифатида жисмоний тарбияга алоқаси бор далилларни изохлаб беради ва умумллаштиради. Амалий фан сифатида эса инсон жисмоний баркамоллигининг воситалари, шакллари ва методлари тўғрисидаги билим билан кўроллантиради.
Жисмоний тарбия назариясининг илмий мавқеи жисмоний тарбиянинг барча конкрет холларида илмий-педагогиканинг негизини ташкил этувчи энг умумий қонунлардан, тамоиллар ва коидалардан иборат. Бу қонун ва коидалар ҳамда тамоиллар барча спорт фанлари учун ҳам тўғри келади.
Жисмоний тарбия назарияси жисмоний тарбия амалиётига биноан ҳамиша ривожланади ва такомиллашиб боради. Амалиётдан олинган илмий тадқиқот маълумотлари фанни янги қонун ва қонуниятлар билан ҳамиша бойитади. Шунинг учун ҳам жисмоний тарбия назарияси предмети котиб қолган, ҳамишалик эмас. У доимо ривожланиб ва мукаммалашиб боради. Жисмоний тарбия назарияси ижтимоий-табиий ва ўз педагогика фани эришган муваффақиятларга таянади.
Жисмоний тарбия назариясининг вазифаларини жисмоний тарбия жараёнининг ички механизмини очиб бериш, жисмоний тарбиянинг турли ҳолатларидаги умумийликни топиш ҳамда унинг бошқа, аралаш воқеалар ва жараёнлар билан алоқасини белгилаш ташкил этади.
Жисмоний тарбия назарияси фанининг мазмунини жисмоний тарбия тизимининг мақсади, вазифалари ва тамойилларини ўрганиш ҳамда тарбиянинг бошқа турлари билан (ақлий, аҳлоқий, нафосат, меҳнат ва касб тарбияси) жисмоний тарбиянинг қонуний алоқасини очиб бериш ташкил қилади. Жисмоний тарбия назарияси жисмоний тарбия воситалари ва улардан фойдаланиш шаклларини ўрганишга алоҳида эътибор беради. Жисмоний тарбия назарияси спорт машқларининг муштарак негизларини ишлаб чиқади. У ясли ёшидаги, мактабгача ёшдаги, мактаб ёшидаги болалар,катталар ва қариялар жисмоний тарбияси воситалари, ташкил этиш шакллари ва асосий йўналишларини ҳам ўрганади(5,6,8,10).