|
12
I.2. Спорт ўйинлари бўйича илмий-тадқиқот асослари.
Талабалар илмий-тадқиқот ва ўқув тадқиқот ишлари
Ўзбекистонда жисмоний тарбия ва спорт тизимини шакллантириш, уни янада
оммавийлаштириш ҳамда аҳолининг кундалик истеъмолига айлантириш ушбу соҳани
илмий асосда ташкил қилишни тақазо этади. Айниқса ўзбек спортини рақобатбардош
босқичга кўтариш, уни ҳалқаро миқёсга олиб чиқиш фақат илмий изланишлар, чуқур
тадкиқотлар эвазига амалга оширилиши мумкин. Бинобарин, соха бўйича таълим олаётган
ҳар бир бўлажак мутахассис илмий-назарий жиҳатдан тўла-тўкис қуролланган, ўз
касбининг устаси, замонавий, илғор илмий-тадқиқот услубларини ўзлаштирган бўлиши
лозим. Демак, институт талабалари, шу жумладан волейбол, баскетбол ва теннис
ихтисосликлари талабалари ўқув режасидаги барча фанлар қатори илмий-тадқиқот ишлари
бўйича зарур билим, малака ва кўникмаларни эгаллашлари шарт. Талабаларнинг илмий-
тадқиқот ишлари биринчи навбатда спортчиларнинг умумий ва махсус жисмоний
тайёргарлиги ҳамда техник-тактик малакаларни такомиллаштиришга, ўқув тренировка
жараёнини шакллантириш, жумладан қўлланиладиган тренировка ва мусобақа
нагрузкаларини спортчининг жисмоний - функционал имкониятларига мувофиқлигини
аниқлашга қаратилиши даркор.
Илмий-тадқиқот ишларига қўйиладиган талаблар ва илмий ишлар турлари
Спорт ўйинлари бўйича олиб бориладиган илмий-тадқиқот ишлари махсус
йўналтирилган мураккаб жараён бўлиб, жисмоний тарбия ва спорт амалиётидаги ҳолат ёки
муаммоларни ўрганишга қаратилади. Ўрганиладиган илмий мавзу моҳияти ва йўналиши
жиҳатидан долзарб амалий аҳамиятга эга бўлиши керак.
13
Ҳар бир илмий-тадқиқот ишидан аввал ўрганиладиган муаммо юзасидан илмий
«эҳтимол» (гипотеза) белгиланади. Ушбу муаммони ўрганиш натижасида шу «эҳтимол»
исбот асосида тасдиқланади ёки тасдиқланмаганлиги эътироф этилади.
Илмий иш ўз мақсади ва вазифаларига мос келувчи муайян режа асосида амалга
оширилади. Ҳар бир илмий ишнинг пировард натижаси амалиётга фойдали таъсир
кўрсатиши лозим. Ҳар биор илмий иш ўзига хос бўлган текширилувчи объект, илмий
услублар ва керакли ускуна-анжомларга эга бўлиши шарт. Илмий текшириш, асбоблар
ёрдамида ўлчаш, текширувни ўтказиш шарт-шароитлари ягона стандарт ҳолатда булиши
муҳим. Олинган илмий кўрсаткич ва натижалар текширилган жараённи аник ифода этиши
зарур.
Жисмоний тарбия ва спорт сохасида илмий иш олиб борувчи ҳар бир тадқиқотчи
текширилувчи объект инсон эканлигини ёддан чиқармаслиги талаб қилинади.
Илмий тадқиқотнинг якуний натижалари қуйидаги иш шакллари билан
ифодаланиши мумкин:
илмий маъруза ёки унинг тезиси (қисқача матни);
илмий мақола;
илмий тавсиянома;
илмий ахборот;
реферат;
илмий ҳисобот;
илмий қўлланма;
диплом иши;
магистрлик диссертацияси;
номзодлик диссертацияси;
докторлик диссертацияси;
монография.
Илмий маъруза – семинар, конференция, симпозиумларда олимлар диққатига
тақдим этилади ва ўз ичига илмий-тадқиқот ишлари бўйича муайян мавзу мохиятини очиб
беришга қаратилади.
14
Илмий мақола – муайян илмий тадқиқотнинг айрим босқичи ёки якунланган
натижалари таҳлилини илмий журнал, тўплам ва бошка нашриётлар орқали эълон
қилинади.
Илмий тавсиянома – босқич ёки якунланган илмий иш натижалари, уларнинг
таҳлили ва хулосалари асосида амалиётга тақдим этиладиган таклифлар мажмуасини ўз
ичига олади. Одатда, бундай тавсияномалар аввал амалиётга тадбиқ этилади, сўнг
уларнинг аҳамияти ва амалий самараси тан олингач, расмий равишда тасдиқланади.
Илмий ахборот – аксарият ҳолларда тезкор йиғилишларда, илмий раҳбар, илмий
ходимлар ва амалиёт мутахассислари олдида илмий тадкиқотнинг бориши ёки унинг
якуний натижалари ҳақида қисқа оғзаки маълумот бериш билан ифодаланади.
Реферат – илмий ишнинг ушбу шакли танланган илмий мавзу доирасидаги ёки шу
мавзуга бевосита алоқадор адабиётлардан маълумотлар тўплаб, уларни таққослаш, таҳлил
қилиш ва умумлаштириш орқали ўрганиладиган муаммо долзарблигини исботлаб берувчи
ёзма фикр-мулоҳазалардан иборат бўлади.
Илмий ҳисобот – тўлиқ якунланган илмий тадқиқот ёки унинг айрим қисми бўйича
олинган натижаларнинг атрофлича таҳлили ва хулосаларини акс эттирувчи илмий иш
бўлиб, ёзма равишда илмий маъмуриятга тақдим қилиш учун тайёрланади. Илмий ҳисобот
фан ва техника бўйича давлат маъмурияти томомнидан белгиланган талаблар асосида
ишлаб чиқилади ҳамда диссертациялар каби барча бўлим, боб ва бандлар матнини ўз
ичига олади.
Илмий қўлланма – кўп йиллик илмий-тадқиқот натижалари ва хулосаларига
асосланган ҳолда яратилади. Илмий қўлланма турли мавзуларга оид масалалар моҳияти,
назарий асослари, уларни ўрганиш услубияти ва воситаларини ёритиб беришга
қаратилади.
М: спорт тайёргарлигининг турли давр ва босқичларида ўқув-тренировка
машгулотларининг илмий-услубий асослари очибберилиши мумкин.
Диплом иши, магистрлик, номзодлик ва докторлик диссертациялари – жисмоний
тарбия ва спорт сохасида муайян долзарб мавзуни илмий тадқиқот асосида чуқур ҳамда
атрофлича очиб беришга қаратилади. Ушбу илмий ишлар ўзиниг мақсад ва вазифалари
илмий янгилиги, амалий аҳамияти ва тавсиялари, асосланган хулосаларига эга бўлиши
лозим.
15
Монография – кўп йиллик илмий-тадқиқот ва изланишлар натижалари асосида
ишлаб чиқиладиган ва китоб шаклида нашр қилинадиган йирик илмий иш маҳсули.
Do'stlaringiz bilan baham: |
