Jinoyatning subyektiv tomoni: Motiv, maqsad, emotsiya…

Жиноят мотиви – бу шарт бўлган муайян эҳтиёжлар ва манфаатларнинг англанган ёки англанмаган ички хоҳиш-нияти бўлиб, шахс унга жиноят содир этишда таянади.

Мотив ва мақсад тушунчалари ўртасидаги ўзаро муносабат бир хилликка олиб бормайди. Агар мотив жиноий фаолиятнинг зарурий элементи бўлса, мақсад жиноят содир эта туриб субект эришишга интилаётган хаёлий натижадир. “Mақсад – бу исталган натижани тасаввур қилинган кўринишдаги англанган мотивдир 1” (1 Так, Леонтьев А.Н. называл осознаваемый мотив «мотивом – селью»)

Rus adabiyotlaridan.

Yuridik adabiyotlarda motiv va maqsadlarni kvalifikatsiya qilishning bir necha yo‘llari keltirib o‘tilgan. Jumladan, motiv va maqsadni ma’naviy va huquqiy baholash asosidagi kvalifikatsiyaga muvofiq, barcha motivlar va maqsadlar pastlik (g‘arazlilik, shuhratparastlik, bezorilik motivi, millatlararo yoki irqiy adovat, diniy taassublar, boshqa jinoyatni yashirish yoki sodir etishni osonlashtirish va h.k.) va pastlik (tubanlik, razillik) holatidan xoli bo‘lgan (qo‘rqoqlik, burch tushunchasini noto‘g‘ri tushunish va h.k.) turlarga bo‘linadi 1 . Pastlikka qonun chiqaruvchi jinoiy javobgarlikning belgilanishi va kuchayishini bog‘laydigan motiv va maqsad kiradi. Masalan, bolani almashtirib qo‘yish uchun javobgarlik faqatgina tamagirlik va boshqa past niyatlarda sodir etilganida kelib chiqadi (JK 124-moddasi). Past niyatdan xoli motiv va maqsad, aksincha, jinoiy javobgarlikning og‘irlashishi bilan bog‘lanmagan. Boshqa huquqshunoslar motivni jinoyatning og‘irligi bo‘yicha quyidagicha klassifikatsiya qilishadi: g‘ayriijtimoiy (siyosiy, agressivzo‘ravonlik, g‘arazli, g‘arazli-majburlash va h.k.); asotsial (egoistik, anarxiya-individualistik va h.k.); soxta ijtimoiy (alohida ijtimoiy guruhlarning manfaatlari bilan bog‘langan motivlar, jinoyat qonuni normalariga zid keluvchi, alohida shaxslarning va butun jamiyatning manfaatlariga zid keluvchi motivlar); ijtimoiy zid (jinoyat ijtimoiy negativ motividagi ijtimoiy ma’qullangan xatti-harakatlar motivlarining o‘sishi natijasida yuzaga kelgan, jumladan, zaruriy mudofaa chegarasidan chetga chiqish va kuchli ruhiy hayajonlanish natijasida jinoyat sodir etish) 2 . 1 См.: Российское уголовное право. Общая часть. – М.: «Спарк», 1997. – С. 157-158. 2 См.: Уголовное право России. Часть Общая: учеб. для вузов: учеб. для студентов вузов, обучающихся по спесиальности «Юриспруденсия» / Отв. ред. проф. Л.Л. Кругликов. 2-е изд., перераб. и доп. – С. 223-224

Subektning jinoyat sodir etish paytidagi emotsional (hissiy) holati o‘zida jabrlanuvchining ig‘vo, g‘alamislik (huquqqa xilof yoki axloqsiz) xatti-harakatlari yoki uzoq vaqt ruhiy azob berishi holatlarini keltirib chiqargan chuqur kuchli ruhiy kechinmalarni namoyon etadi