"Jinoyat va jazo" romanida ijtimoiy, psixologik, falsafiy muammolar bir-biriga qoʻshilgan, aralashgan holda sintez qilingan

Romanning asosi boʻlib Radion Raskolnikovning “ishi” xizmat qiladi. Romanda Raskolnikovning jinoyati va jazosi haqida mukammal gapiriladi, bu psixologik jarayonlar shunday tasvirlanadiki, inson benihoya, uning kallasida pishgan jinoyatdan oldinroq uning jazosi haqida oʻylaydi, lekin baribir undagi (Raskolnikov) kuchli shaxs haqidagi fikr uni jinoyatga undaydi.Romanda personajlar oʻrtasidagi aloqa shunday uzviylashadiki, natijada romanning syujeti murakkablashib, muammolari chuqurlashib boradi.Romandagi ikki asosiy qahramon: Radion Raskolnikov va Sonya Marmeladovalar bir-birining ichki dunyosini yoritish uchun kerak boʻlgan obrazlardir.

Dostoyevskiy birinchi, roman boshida syujetni tor olgan edi: qandaydir student oʻzining sudxoʻr kampirni oʻldirib, boyligini oʻzlashtirib, onasi, singlisi va oʻzining qarzini toʻlab, chet elga ketib, u yerda tinchgina yashash haqidagi fikrini yoritmoqchi boʻldi, lekin Raskolnikovga yondosh obraz qilib Sonyani kiritgandan keyin uning orqasidan bir qancha obrazlar kirib keldi – bular katta bir shaharning kambagʻal odamlari edi. Yaʼni jamiyatning eng quyi tabaqasining vakillari. Bu obrazlar romanning hamma muammolarini, Raskolnikovning amalga oshirilmagan gʻoyalari haqida yorqin va aniq tushunchalar berishadi.

“Jinoyat va jazo” romanida ijtimoiy, psixologik, falsafiy muammolar bir-biriga qoʻshilgan, aralashgan holda sintez qilingan.

Dostoevskiyning romanlari siyosiy emas, lekin ular har doim chuqur psixologikdir, ularning maqsadi inson ruhini va hayotini o'zi kabi ko'rsatishdir. “Jinoyat va jazo” asari buning yorqin tasdig'idir.

"Men psixolog emasman, - dedi Dostoevskiy o'zim haqida, - men faqat eng yuqori darajadagi realistman, ya'ni inson qalbining barcha tub-tubini tasvirlayman." Buyuk yozuvchi "psixologiya" so'ziga ishonchsiz munosabatda bo'lib, uning orqasidagi kontseptsiyani "ikki qirrali qilich" deb atagan. Romanda biz nafaqat o'rganish, balki qahramonning ruhi va fikrlarini sinashni ko'ramiz - bu barcha syujet harakatlanadigan, ishdagi barcha voqealar, etakchi va epizodik qahramonlarning barcha hissiyotlari va hissiyotlari birlashtirilgan semantik va hissiy yadro. Dostoevskiy psixologining usuli yozuvchini qahramon ongi va qalbiga uning g'oyasini va shu bilan kutilmagan, ekstremal, provokatsion vaziyatlarda yuzaga keladigan g'oyasini ochib berish uchun kirib borishdan iborat.

Dostoevskiy psixologiyasining o'ziga xos xususiyati uning syujet konstruktsiyalarining o'ziga xosligini ham belgilaydi. Insonning asl mohiyati faqat eng yuqori ko'tarilish paytlarida namoyon bo'ladi deb faraz qilar ekan, yozuvchi o'z qahramonlarini odatdagi hayot kuylaridan chiqarib, inqiroz holatiga tushirishga intiladi. Syujet dinamikasi ularni falokatdan falokatga olib keladi, oyoqlari ostidagi qattiq tuproqdan mahrum qiladi, eriydigan "la'natlangan" savollarni qayta-qayta majburlaydi.

"Jinoyat va jazo" romanida romanning bir nechta janr navlari birlashtirilgan va tubdan yangi fikrlar qo'shilgan. Bu muallifga o'zi ko'targan muammolarni to'liq ochib berishga yordam beradi. Janrga ko'ra, "Jinoyat va Jazo" asari - bu roman, ammo romanning bir nechta turlari aralashgan. Bu karnaval va sarguzashtli roman (jinoyatchilikning mavjudligi, voqealarning aniq rivojlanishi) va detektiv roman (jinoyatni tergov Porfiri tomonidan hal qilish) va psixologik roman (personajlar psixologiyasi juda batafsil tasvirlangan) va falsafiy roman (Raskolnikovning falsafiy tizimi tomonidan tasvirlangan, mazmunga urg'u berilgan). inson hayotidagi falsafiy tizim). "Jinoyat va jazo" janrini fojia romani sifatida aniqlash g'oyasi mavjud. Romanda polifoniya tamoyili qo'llaniladi.