Jinoyat qonunining vaqt bo‘yicha amal qilishi deganda nima tushuniladi? Moddiy tarkibli, formal tarkibli jinoyatlarni ta’riflab bering

 
19. Tamom bo‘lmagan jinoyat tushunchasi va jinoyat-huquqiy tavsifi 
Tamom bo‘lmagan jinoyat shaxsga bog‘liq bo‘lmagan sabablarga ko‘ra yoki 
jinoyat qilishdan ixtiyoriy ravishda qaytish tufayli oxiriga yetkazilmay qolgan 
jinoyat hisoblanadi. Qonunchilikka muvofiq jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish va 
jinoyat sodir etishga suiqasd qilishdan tashqari jinoyat sodir etishdan ixtiyoriy 
qaytish tamom bo‘lmagan jinoyat hisoblanadi. Tamom bo’lmagan jinoyatlarda 
jinoyatning barcha belgilari-ijtimoiy xavflilik, huquqqa xiloflilik, aybning 
mavjudligi va jazoga sazovorlik kabi belgilari mavjud. Tamom bo’lmagan 
jinoyat bu jinoyat qonuni bilan qo‘riqlanadigan obyektlarga real xavf 
tug‘diradigan, qonunga xilof, jazoga sazovor va qasddan sodir etiladigan 
jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish, jinoyat sodir etishga suiqasd qilish, jinoyatdan 
ixtiyoriy qaytishdan iborat ijtimoiy xavfli qilmish. Tamom bo‘lmagan 
jinoyatlar shaxsning irodasiga ko‘ra oxiriga yetkazilmagan (jinoyat sodir 
etishga tayyorgarlik ko‘rish, jinoyat sodir etishga suiqasd qilish) va shaxsning 
irodasiga ko‘ra oxiriga yetkazilgan jinoyat (jinoyat sodir etishdan ixtiyoriy 
qaytish)ga bo‘linadi. 
20.
 
Qilmishning jinoiyligini istisno qiladigan holatlar 

Qilmishning jinoiyligini istisno qiladigan holat – sodir etilgan qilmishda 

jinoyat tarkibi elementlari rasmiy jihatdan mavjud bo’lsa-da, lekin ijtimoiy xavfli, 
g’ayriqonuniy yoki aybli emasligi natijasida uning jinoiyligini istisno etuvchi 
holatdir O‘zbekiston Respublikasi JKning 35-moddasining ikkinchi qismida 
qilmishning jinoiyligini istisno qiladigan holatlarning quyidagi turlari keltirilgan: – 
kam ahamiyatli qilmishlar; – zaruriy mudofaa; – oxirgi zarurat; – ijtimoiy xavfli 
qilmish sodir etgan shaxsni ushlash chog‘ida zarar yetkazish; – buyruqni yoki 
boshqacha tarzdagi vazifani bajarish; – kasb yoki xo‘jalik faoliyati bilan bog‘liq 
bo‘lgan asosli tavakkalchilik; – jismoniy yoki ruhiy majburlash yoxud qo‘rqitish 
natijasida qilmish sodir etish jinoyatni istisno qiluvchi holatlar deb topiladi Kam 
ahamiyatli qilmishlar. JKning 36-moddasida kam ahamiyatli qilmishlar 
tushunchasi berligan. Unga ko‘ra, garchi JKda jinoyat sifatida nazarda tutilgan 
qilmishning alomatlari mavjud bo‘lsa-da, o‘zining kam ahamiyatliligi tufayli 
ijtimoiy xavfli bo‘lmagan harakat yoki harakatsizlik jinoyat deb topilmaydi. Kam 
ahamiyatli qilmishlar sodir etilganda jinoyat qonuni bilan qo‘riqlanadigan 
obyektlarga jiddiy zarar yetkazilmaydi. Zaruriy mudofaa – mudofaalanuvchining 
o‘zi yoki boshqa kishining shaxsi yoki huquqlarini, jamiyat yoxud davlat 

---

manfaatlarini qonunga xilof tajovuzlardan tajovuzchiga zarar yetkazgan holda 
himoya qilish chog‘ida qilingan xatti-harakati. Oxirgi zarurat – shaxsning yoki 
boshqa fuqarolarning shaxsiga yoxud huquqlariga, jamiyat yoki davlat 
manfaatlariga tahdid soluvchi xavfni qaytarish uchun qonun bilan qo‘riqlanadigan 
huquq va manfaatlarga zarar yetkazgan holda sodir etilgan qilmish. Ijtimoiy xavfli 
qilmish sodir etgan shaxsni ushlash vaqtida zarar yetkazish – ijtimoiy xavfli 
qilmish sodir etgan shaxsni hokimiyat organlariga topshirish maqsadida ushlash 
vaqtida ushlash uchun zarur bo‘lgan choralarning chegarasidan chetga 
chiqilmasdan unga zarar yetkazish. Buyruq yoki boshqa vazifani ijro etish – 
qilmishning jinoiyligini istisno qiluvchi holat bo‘lib, unda shaxsning buyruq yoki 
boshqa farmoyishni, shuningdek mansab vazifalarini qonunan bajarishi tufayli 
zarar yetkazishda ifodalanadigan qilmishi jinoyat deb topilmaydi. Kasb yoki 
xo’jalik faoliyatiga bog’liq asosli tavakkalchilik – ijtimoiy foydali natijaga erishish 
maqsadida shaxsning o‘z kasb yoki xo‘jalik faoliyati bilan bog‘liq tavakkalchiligi. 
Bunday asosli tavakkalchilik natijasida jinoyat qonuni bilan qo’riqlanadigan 
manfaatlarga zarar yetkazilsa, asosli tavakkalchilik jinoyat deb topilmaydi. 
Jismoniy yoki ruhiy majburlash yoxud qo‘rqitish – jinoyat qonuni bilan 
qo‘riqlanadigan huquq va manfaatlarga zarar yetkazish maqsadida kuch ishlatish 
yoki kuch ishlatish bilan tahdid qilish.