Ájiniyaz atındaǵı nmpi sırtqı bólim Mektepke shekemgi tálim baǵdarı 2-kurs studenti Tashimova Ǵumshagúldiń Uliwma pedagogika páninen prezentaciyası

---

Ájiniyaz atındaǵı NMPI
Sırtqı bólim
Mektepke shekemgi tálim baǵdarı 2-kurs studenti
Tashimova Ǵumshagúldiń
Uliwma pedagogika páninen
prezentaciyası

---

•
Tema: Abu Abdulloh Muhammed ibn Musaal - Xorezmiydin didaktikaliq
pikirler.
•
Joba:
1.
Abu Abdulloh Muhammed ibn Musaal – Xorezmiydin ómiri
2.
Musaal - Xorezmiydin didaktikaliq pikirler.
3.
Musaal – Xorezmiydin ilimler tiykari.
23.04.2022

---

Tayanish tu'sinikleri
Tu'rk xaliqlari, ma'deniy turmis, tálim-ta'rbiya, kóz-qaraslar, 
jaziw-siziw, OrxonEnisey jaziw esteligi, jaslar ta'rbiyasi
.
Muxammed Al' Xorezmiydin' (783-850) jaslarga tabiy ha'm matematikalıq bilim
beriw haqqindag'i ayları az aldina jetiskenlik boldi. Al Orta Aziyadagi ataqli
alimlardin biri edi. Al kop ilimiy ekspediciyalarǵa qatnasti. Matematika, 
astronomiya, geografiya ilimlerin izertledi
.
Muhammad al-Xorezmiy biliw teoriyasina ayriqsha u'les
qosadi. Al 1-lerden bolip,
baqlaw-sinap ko'riw ha'm esperiment metodlarina tiykar saldi
.
23.04.2022

---

•
- pedagogikalıq pikirler pawajlaniwinin
dawirlik ozgesheliklerin anıqlaw;
•
- mektep ha'm pedagogikalıq pikirler
rawajlaniwin salistirmali tu'rde analizlew ha'm
•
alardı uliwmalastaririw:
•
- pedagogikalıq miyraslarg'a hákisiologiyaliq
jaqtan baha beriw ha'm
•
qa'driyatlarimizg'a tiykarlang'an qatnaslardi
payda etiw;
•
- pedagogikalıq derekler menen islesiw ha'm
alardı tipologiyaliq-tekstologiyaliq.
23.04.2022
jaqtan analizlew;
- pedagogikalıq pikirlerdin' rawajlaniwinda alardı
analizlew arqali tálim-ta'rbiya
rawajlaniwinin' maqsetli bag'darlarin boljaw
kompetentsiyalarin o'zlestiriw isleri basli
maqsetlerden biri shókkishnlig'i belgili boldi.

---

•
Imam Ismail al-Buxariy xadis iliminda “Ámir-ul-
muminin”, “Imam almuhaddisiyn” degen hu'rmetli
ataqlarg'a iye shókkishvn joqlıq. Al 810 jildin' 13 
mayinda
•
Buxarada tuwilg'an. Kishkeneliginen atadan jetim
qalg'an. Da'slep mektepte sawat
•
ashqan, 10 jasinan baslap arab tilindegti kitaplar
ja'rdeminde xam rawayatlardi esitiw
•
arqali xadislerdi yadlay baslag'an. Al Xadis ilimi
boyinsha tartislarg'a qatnasqan.
•
Buxariy 825 jili 16 jasinda ánesi ha'm a'jeag'asi menen
Xaj saparina baradi. 
23.04.2022
Oniń zeyni ótkir baladı. Al bir kitapti oqisa, sal kitaptin' barlig'i
yadinda qalg'an. Buxariydin'
ozınin' ko'rsetiwi boyinsha 100 min' isenimli xadisti, ha'm 200 
min' isenimsiz xadisti
yadtan bilgen. Al basqa mag'liwmatlarg'a qarag'anda al 600 
mig'a jaqin xadisti yadtan
bilgen

---

•
Al Buxarag'a qaytip kelgennen keyin jaslarg'a ha'm
jalǵamalılarg'a xadis iliminen sabaq
•
beredi. Rawayatlarg'a qarag'anda oni xalifanin' Buxaradag'i
nayibi «sarayg'a kelip ádis
•
iliminen sabaq bersin» dep aytip jiberedi. Buxariy bull usinisti
qabillaydi, biraq xabardı
•
jetkergen adamg'a “Men ilimdi qorlap sultanlardin', a'mirlerdin' 
esigine alip
•
barmayman, eger A'mirge ilim kerek bolsa ózi u'yime yamasa 
meshitime kelsin» dep
•
jiberedi. Usinnan keyin A'mir menen Buxariy ortasindag'i
qatnasiq buzladı. A’mir Buxariydi qaladan júdá kóprip jiberiwge
pa'rman beredi. Bunı esitken Samarqandli jalǵamalılar
•
Buxariydi Samarqandqa mirat etedi. Buxariy jolda baratirip
awiradi ha'm 872 jildin' 1
•
sentyabr kwni 62 jasinda qaytis baladı.
23.04.2022

---

•
Onin' bizge shekem jetip kelgen miynetlerinin' 
sani Imom Ismoil al-Buxoriy juda bay 
dóretiwshilik miyraslar qaldırǵan. Onıń 6 kitabi
kelip jetken. Alar; “Al-jome' as-eń isenimli dep
esaplanǵan hádis” (“Isenimli taplam”), “Al-ádep
al-mufrad” («A'dep durdanalari»), “At-tariyx al-
tóre” (“U'lken tariyx”), “At-tariyx as-sag'iyr”, 
(“Kisi tariyx”), “Al-qiroatu xalfa-l-Imom”
(“Imam artinda turip oqiw»), “vaf'ul-yadini fi-s-
saloti” (“Namazda eki qaldı ko'teriw”). Usi júdá
kóprmalardin' ishindegi en' u'lkeni “Al-jome' as-
eń isenimli dep esaplanǵan hádis” kitabi. 
23.04.2022
Bul kitapta payǵambarımız Muhammed Alayhis-
sálem xadislerinen tisqari, islam
huqıqtaniwshilig'i, islam ma'resimleri, a'dep-
ikramliliq, tálim-ta'rbiya, tariyx ha'm
etnografıyag'a baylanisli mag'liwmatlar berilgen. 
Bul kitap Qurani Saqıynen keyingi
tiykarg'i istochnik esaplanadi. Júdá kóprma 644 
bapta bayan etilgen ha'm óz ishine 1322
xadist alg'an.

---

•
Abu Ali Ibn Sino” (Tashkent, 1987) kitabın tawıp
oqıń. Sanday-aq, qaraqalpaq jazıwshısı Orazaq
Bekbaulovtıń “Beruniy” romanın oqıń. Xoja 
Axmet Yassawiy (1166 -jılı qaytıs bolǵan) 1. Xoja 
Axmet Yassawiydiń o'miri hám do'retiwshiligi
haqqında maǵlıwmatlar.... Sanday-aq, dástanda
retli orınlarda Xorezmiydiń filosofiyalıq, 
didaktikalıq, ulıwma gumanistlik ay-pikirleri
berilip baradı. Onıń pikirinshe, bul dúnyada
máńgilik hesh nárse joq, hámme nárse o'zgeredi, 
ólim hámmege barabar, dúnya jeldey esip o'tedi, 
ketedi, o'mir gúldey solıp pitedi.... Mısalı, 
dástanda Xorezmiydiń Muhammed Xojabekke
múrájátin alayıq. Al túrkiylerdiń házirgi
áwladlarına de túsinikli. Qılıchdek til bilá tuttım
jahannı, Qanaat múlki ichra patshamen
23.04.2022

---

•
Nama termini xat, arnaw, baǵıshlaw, kitap, 
shıǵarma degen birneshe mánislerdi ańlatadı. Nama
parsı-tájik tilinen o'zlestirilgen sóz. Nazım (qosıq), 
nasır (qara sóz) benen de jazıla beredi. Mısalı, 
«Shahnama» (Shahlar kitabı) qosıq penen, 
«Qabusnama», «Baburnama» qara sóz benen
jazılǵan. Túrkiy (ózbek) ádebiyatında nama janrı
XIv-Xv ásirlerde qáliplesken.
•
Nama - qanday de bir temaǵa baǵıshlanǵan
shıǵarma, kitap. Mısalı, Ferdawsiydiń
«Shahnama»sı ertedegi Iyran patshalarınıń ańızlıq
tariyxına baǵıshlanǵan kitap, dástan. «Qabusnama» 
patsha Qabustıń ádep-ikramlılıq máselelerine, júris-
turıs ádeplerine arnap jazǵan kitabı. 
«Shaybaniynama» Shaybaniy xannıń atlanısları
haqqında shayır Muhammed Salıqtıń jazǵan kitabı. 
Al Xorezmiydiń «Muhabbatnama»sı muhabbat 
temasına baǵıshlanǵan nama, shıǵarma.
23.04.2022

---

•
Dástan XIv ásirdegi túrkiy tildegi namalardıń eń dáslepki
úlgilerinen. Avtorı Muhammed
•
Xorezmiy tereń bilimli, parsı tilinde jazatuǵın shayır
bolǵan. Dástan 1353-1354
•
jıldıń qıs máwsiminde Ózbek xannıń balası Jánibek
xannıń tusındaǵı
•
(basqarıwındaǵı) Altın Orda xanlıǵına qaraslı Sırdárya
boyında jaylasqan Qońırat
•
ulısınıń hákimi Muhammed Mırza Xojabektiń otınıwı
boyınsha jazılǵan. Bul
•
hákim óz zamanına ılayıq bilimli hám shayır tábiyatlı kisi 
bolǵan. Al zamandaǵı
•
kitaplardıń ko'pshiligi arab, parsı tillerinde jazılatuǵın
bolǵan. Sonlıqtan, Mırza
•
Xojabek shayır Xorezmiyden jergilikli xalıqlar
túsinetuǵın túrkiy tilde qızıqlı bir
•
kitap jazıp beriwdi soraǵan. Xorezmiy bul otınishti
orınlaǵan.
23.04.2022

---

•
«Muhabbatnama» dástanınıń túp nusqası
saqlanbaǵan. Ko'shirmeniń eki
•
nusqası London qalasındaǵı Britaniya 
muzeyinde saqlanadı. Ko'shirmelerdiń birewi
•
uyǵır jazıwında, eginshisi arab jazıwında
islengen. Uyǵır jazıwındaǵı nusqa 14
•
paraqtıń (qaǵazdıń) aldı-artına, yaǵnıy 28 
betke ko'shirilgen, arab jazıwındaǵı
•
nusqa ko'lemlirek, al 24 qaǵazdıń aldı-artına
ko'shirilgen, 474 báyitten, yaǵnıy 948
•
qosıq Katarlarınan ibarat. Alımlardıń
ko'pshiligi dástannıń arab jazıwındaǵı
•
nusqasın tallaydı.
23.04.2022

---

•
Xorezmiydiń «Muhabbatnama» 
dástanın orıs alımları v. v. Bartold, A. N. 
Samoylovich, A. Sherbak, Ámir Nadjib, 
ózbek alımları N. Qońırev, Ya. Ishakov, 
E. Fazılov, qazaq alımları S. Amanjolov, 
R. Berdibaev, X. Súyinshaliev, A. 
Qırawbaevalar izertledi. Alar bul 
shıǵarmanıń qoljazba nusqaların
anıqlap, tekstologiyalıq jumıslar
júrgizgen, házirgi tillerge awdarmalar
islegen, tekstlerdi bastırıp shıǵarǵan, 
tillik, ádebiy janrlıq, kórikemlik
•
o'zgesheliklerin anıqlaǵan. Qaraqalpaq
alımları A. Kárimov, H. Hamidov,
23.04.2022

---

23.04.2022
•
K. Mámbetov, Sh. Ábdinazimovlar o'zleriniń kitaplarında hám maqalalarında
«Muhabbatnama»nıń qaraqalpaq tiline qatnaslı belgilerin, milliy ádebiyatımızdıń
saǵalarına tiyisli shıǵarma ekenin dálillep ko'rsetti. «Muhabbatnama»nı izertlegen barlıq
ilimpazlar, derlik, onıń orta ásirlik túrkiy xalıqlarǵa tiyisli ortaq ádebiy estelik hám ortaq
miyras ekenin ko'rsetedi. Sebebi, «Muhabbatnama» XIv-Xv hám onnan sońǵı ásirlerdegi
Orta Aziya hám volga boyında mákanlaytuǵın túrkiy xalıqlarǵa keń tarqalǵan hám alardıń
súyikli shıǵarması bolǵan

---

•
Xorezmiydin sheber pedagog metodist 
sipatindagi orni az aldina. Ush muieshlik, tart
muieshlik, kop muyeshlik, shenber, piramida, 
konus tagi basqa geometriyaliq.... Muhammad 
al-Xorezmiy matematika pa'ninde abstrakciya
tu'siniklerin ken'eytedi. Induktsiya joli menen
uliwma sheshiw usillarin, al, deduktsiya joli
menen uliwmaliq. usillar ja'rdeminde jeke
ma'selelerdi sheshedi.
23.04.2022

---

•
Didactic ideas of abu abdullah Muhammad ibn 
musa al-kharazmi. We can find didactic theories
ın the encyclopedias of our ancestors. Al-
Khwarizmi, Abu Rayhan al-Biruni, Ibn Sina, 
and many other great scholars are among them. 
Tekst nauchnoy kárwan sarayı na temu «ABU 
ABDULLOH MUHAMMAD IBN MUSO AL-
XORAZMIYNING DIDAKTIK 
G'OYALARI». abu abdulloh Muhammad ibn 
muso al-Xorezmiyning. Didaktik ideyaları.
23.04.2022