Йилларда франция

4.    Islohotlar va   Yaponiyaning iqtisodiy taraqqiyoti              
1946-yilda  Yaponiya  parlamenti    agrar  islohot  to'g'risida  qonun  qabul  qildi.  Uning  maqsadi 
pomeshchik  yer  egaligini  tugatish  edi.  Davlat  yer  egalari  yerini  sotib  oldi  va  ularni  dehqonlarga 
sotdi.  Shu tariqa pomeshchik yer  egaligi  tugatildi.  Endilikda mamlakat qishloq xo'jaligida  katta 
bo'lmagan fermer xo'jaliklari asosiy roi o'ynay boshladi. 
    Sanoatni  tiklash  uchun  ham  barcha  zarur  choralar  ko'rildi.  Ayni  paytda  AQSH  reparatsiya  
olishni    to'xtatdi.  Yapon  xalqi  yuksak  vatanparvarlik,  mehnatsevarlik,  nihoyatda  intizomlilik, 
toqatlilik    va  sabr-bardoshlilik  namunalarini  ko'rsatib  mehnat  qildi.  Ayni  paytda  yapon  xalqi  o'ta 
tejamkor xalq hamdir. Bundan tashqari, ish beruvchilar bilan  xodimlar o'rtasida 
 yaponlargagina  xos  bo'lgan  hamkorlik  vujudga  keldi.  Unga  ko'ra,  ish  beruvchi  bilan  xodim 
o'rtasida shartnoma tuzilar edi. 
    Shartnomada  korxona  xodim  to    nafaqaga  chiqquncha  ish  bilan  ta'minlash,  xodim  esa  shu 
yillar  mobaynida  sidqidildan  mehnat  qilish  majburiyatini  olardi.  Bundan  tashqari,  Yaponiyaning 
harbiy  xarajatlari nihoyatda kam bo'lib, yillik ijtimoiy mahsulot qiymatining atigi 1 foizini tashkil 
etardi. Bu hol butun kapital  mablag'ning  juda katta qismini ishlab chiqarishga 
 yo'naltirishga  imkon  berar  edi.  Yaponlarga  xos  yana  bir  xususiyat  o'zgalar  yutug'ini  erinmay 
o'rganish va ulardan unumli foydalana olishdir. 
    Yuqoridagi  omillar  Yaponiyaning    gurkirab  rivojlanishini    ta'minladi.  Chunonchi,  1951-
yildayoq  sanoat  ishlab  chiqarishi  urushdan  oldingi  darajaga  yetdi.    1951—70-yillarda  mamlakat  
iqtisodiyotining  yillik  o'sishi  o'rtacha    14,6  foizni  tashkii  etdi.  1950-yil  yozida  AQSHning 
Koreyadagi urushi  munosabati  bilan Yaponiyaga juda ko'plab harbiy buyurtmalar berildi. Natijada 
Yaponiya  valuta    zaxirasi    1952-yilda    1  mlrd  dollarni  tashkii  etdi.  1960-yilga  kelib  Yaponiyada 
sanoatning  yillik o'sishi 20  foizni tashkii qildi. Bunday o'sish    hech  bir  mamlakatda bo'lgan emas. 
«Yapon mo'jizasi» dunyoni loi qoldirdi. 
    Olimlarning kuzatishiga  qaraganda, bu mo'jizaning siri  quyidagi sabablarga  bog'liqdir: 
    1. Asosiy kapitalning yangilanishi. Sanoat korxonalarida barcha eskirgan jihozlar 50-yillarda  
almashtirildi.  Bu  narsa 1960-yilda o'rta va mayda  korxonalarga ham joriy etildi. Chunki 30 foiz 
ishchilar shunday korxonalarda ishlaydi. 
    2.  Harbiy  buyurtmalar.  Koreya  va  Vetnam  urushlari  munosabati  bilan  berilgan  buyurtmalar 
sanoatchilarga juda katta foyda keltirdi. Keyinchalik  mamlakatning o'zida buyurtma ko'paydi. 
    3.  Urushdan    keyin  harbiy    xarajatlarning  yo'qligi.    Chunki  AQSH    80%  harbiy  xarajatni 
moliyalashtirdi. Harbiy xarajatlar  1970-yilga kelganda  budjetning  1,2 foizini tashkii etdi. 
    4.  Konsernlarning ko'ptarmoqliligi kapitalni aylantirishda qo'l  keldi.  Masalan, kemasozlik 
korxonalari qiyin paytlarda mashinasozlik,  kimyo jihozlari, turbinalar va boshqa mahsulotlar ishlab 
chiqarishga  moslashgan. 
    5.  Davlat  monopolizmining  xususiy  korxonalar  bilan  yaqinligi.  Vazirlar    Mahkamasida 
tashkil  etilgan  Iqtisodiy  rejalashtirish  qo'mitasi  ichki  va  tashqi  bozor  muhitini  o'rganadi  hamda 
ilmiy-texnikaviy axborotni  barcha korxonalarga tarqatadi. 
    Davlat eng muhim sanoat tarmoqlari bo'lgan atom sanoati, raketasozlik va boshqalarni hamda 
ilmiy-tadqiqot  ishlarini  moliyalashtiradi  va  kapital  qo'yishini  muvofiqlashtiradi.    Yaponiyada 
rejalashtirishdan ustalik bilan foydalaniladi. 
    Yana    muhim  tomoni  ma'lum  bir  tumanda  uy-joy,  kommunikatsiya,  vodoprovod  va  boshqa 
infratuzilmani  yuzaga  keltirish  bilan  davlat  ishlab  chiqarish  kuchlarini  jamlaydi.  Davlat  hisobidan 
ko'plab sanoat korxonalari yangi joylarga ko'chiriladi. 
    6.  Boshqa  mamlakatlar  tajribasidan  texnik  yordam  to'g'risida  bitimlar  tuzish,  litsenziyalar 
sotib olish  yo'lidan  juda    keng  foydalaniladi. Lekin  bu  narsa  mamlakat  ichkarisida  ilmiy-tadqiqot 
bazasiga salbiy ta'sir etishini hisobga  olib,  ilmiy-texnik izlanishlarga  har  10 yilda 6  baravardan 
ko'p mablag' sarflamoqda. 
    7. Ilmiy-texnika inqilobini  bevosita ishlab chiqarishda  nihoyatda  tez qo'llab samaradorlikka  
erishmoqda.  Bir  soha  chiqindilarini  boshqa  siklga  yo'naltiriladi.  Jumladan,  neftni  qayta  ishlash  — 
sintetik materiallarga, kimyo — qurilish materiallariga va h.k. 

---

 
203 
    8.  Xodimlarga  «psixologik  yondashuv».  Yaponiya  korxonalari  ishchilarni  ishga    layoqatsiz 
bo'lib  qolgunicha  yoki  umrbod  ish    bilan  ta'minlash  to'g'risida  shartnoma  tuzadi.  Ishchi  esa 
intizomli,  har  qanday  qiyinchilikka  chidaydigan,  korxonani  o'ziniki  deb  biladigan,  unga  xiyonat 
qilmaydigan bo'lishi zarur. 
   9. Yaponiya iqtisodiyoti rivojlanishida tashqi savdo muhim roi o'ynaydi. Yapon iqtisodi jahon 
bozoriga bog'langan va  100 foiz paxta, jun, kauchuk, nikel, boksitni, 99 foiz neftni, 90 foiz ternir 
rudasi,    ya'ni  80  foiz  xomashyo  va  20  foiz  oziq-ovqatni  chetdan  sotib  oladi.  1965-yilgacha 
Yaponiya  importi  darajasi  eksportga  nisbatan  yuqori  edi.  Undan  keyin  balans  faollashdi,  eksport 
ko'paydi. 
    1968-yilga kelib Yaponiya  jami  milliy  mahsuloti  hajmi  jihatidan  Fransiya, Buyuk Britaniya 
va  GFRni  ortda  qoldirdi.  Bu  borada  dunyoda  AQSHdan  keyin  ikkinchi  o'ringa  chiqib  oldi.  1981-
yilda  yana  bir  mo'jiza  ro'y  berdi.  Shu  yili  Yaponiya  yengil  avtomobil  ishlab  chiqarish  bo'yicha 
AQSHni  ortda  qoldirdi.  Mamlakatda  videotexnika,  rangli  televizor  va  boshqa  maishiy  xizmat 
texnikasi  misli  ko'rilmagan  darajada  o'sdi.  Raqamli    axborot  texnologiyasi,    robotlar  ishlab 
chiqarishda dunyoda oldingi o'rinda turibdi. Mitsui,  Mitsubisi, Sumitomo, Toyota, Kavasaki 
Tashqi siyosat 
 Kabi  gigant  korporatsiyalar  milliardlarcha  foyda  ko'rmoqda.  Mamlakatda  ternir  va  ko'mir 
konlari  bo'lmasa-da,  elektron  sanoatning  tayyor  mahsulotlari,  avtomobillar,  kimyo  sanoati 
mahsulotlari,  optika,  sintetik  tola  va  boshqa  muhim  tovarlarni  eksport  qiladi.  Yaponiya 
avtomobillar,  kemalar,  ro'zg'or  elektr  texnika  asboblari,  sanoat  robotlari  ishlab  chiqarish, 
stanoksozlik  jihatidan dunyoda  birinchi o'rinni egallaydi. Baliq ovlash  bo'yicha dunyoda 1-o'rinda 
turadi. Dunyoning 15  foizdan ortiq balig'ini ovlaydi va uni qayta ishlaydi. Dunyoning 2 foiz (127 
min) aholisiga ega bo'lgan Yaponiya jahonning 13,3 foiz mahsulotini ishlab chiqaradi. 
   Yaponiya tashqi siyosatida San-Fransisko shartnomasidan so'ng AQSH asosiy hal qiluvchi rol 
o'ynadi.  1954-yil  dekabrida  Bosh  vazirlik  lavozimini  egallagan  Xatoyama  o'z  dasturining  bir 
punktini  Sovet  davlati  bilan  munosabatlarni  yaxshilashga  bag'ishladi.  Natijada  1956-yil  oktabrida 
ikki  mamlakat  o'rtasida  diplomatik  munosabatlar  tiklandi.  Yapon  fuqarolari  o'z  vatanlariga 
qaytarildi.  Tinch  okean  shimoli-g'arbida  baliq  ovlash,  dengizda  halokatga  uchraganlarga  yordam  
berish to'g'risida bitimlar tuzildi.    
 1957-yil  dekabrda  sovet-yapon  savdo  shartnomasi  imzolandi  va  tovar    ayirboshlash  yo'lga 
qo'yildi. 
    Shu bilan birga 1960-yil Kisi hukumati AQSH bilan «xavfsizhk shartnomasi» imzoladi va u 
1970-yilda uzaytirildi. Unga muvofiq, Yaponiya hududida AQSHning 118 ta harbiy obyekti bo'lib, 
ularga  50  mingga  yaqin  harbiylar  joylashtirilgandi.  Yaponiya  AQSHning  Vetnamdagi  urushini 
qo'llab-quvvatladi. 
    Sobiq  bosh  vazir  Tanaka  Amerikaning  «Lokxid»  aviakompaniyasidan  katta   miqdorda  pora 
olganligi  fosh    bo'ldi.  mamlakatda    korrupsiya    kuchaydi.  1974-yil  dekabrda  Bosh  vazirlik 
lavozimiga  kelgan  Miki  zo'rg'a  2  yil  turdi  va  Fukudaga  o'z  o'rnini  bo'shatib  berdi.  Uning  davrida 
Yaponiyaning «Umumiy bozor» davlatlari bilan raqobati kuchaydi. 
    1972-yilda Xitoy bilan diplomatik munosabatlar o'rnatildi.  1978-yilda esa tinchlik va do'stlik 
to'g'risida  bitim  tuzildi.  1990-yillarda  Yaponiya  o'z  taraqqiyotining  yuqori  cho'qqisiga  ko'tarildi. 
Lekin  Osiyoda  uning  Janubiy  Koreya,  Tayvan,  Tailand,  Malayziya  kabi  raqobatchilari  kuchayib 
bormoqda.  Siyosiy  hayotda  1955-yildan  beri  Liberal-demokratik  partiya  hukmronlik  qilib 
kelmoqda. Korrupsiya, poraxo'rlik, tovlamachilik tez-tez ko'zga tashlanadi. 
    XXI  asr  boshlariga  kelib  Yaponiyada  siyosiy    kuchlar  qayta  guruhlandi.    2000-yilda 
o'tkazilgan  saylovlarda  Liberal-demokratik  partiya  rahbari  Mori    Bosh  vazirlik    lavozimiga 
saylandi. Lekin u ham korrupsiya bilan bog`liq janjalga aralashib qoldi va iste'foga chiqdi. Shundan 
so'ng  J.  Koidzumi  Bosh  vazir  bo'lib  qoldi  va  u  tartibni  ancha  kuchaytirdi.  Hukumatda  beqarorlik 
davom  etib,  2006-yil  sentabrda  Bosh  vazirlik  lavozimiga  Sundzo  Abe,  2007-yil  sentabrda  Ya. 
Fukudo keldi.