Java 2se dasturlash tili

Xatolik va istisnolar 

Dastur ishlashi mobaynida ichki yoki tashqi sabablarga ko’ra xatoliklar yuzaga kelishi 

mumkin. Ichki sabablarga massivga murojat qilishda noto’g’ri indeksni ishlatish yoki obyekt 

biriktirilmagan obyekt o’zgaruvchisini ishlatish kabilar kiradi. Tashqi sabablarga noto’g’ri 

ma’lumot joylashgan fayl bilan ishlash yoki tarmoqdagi nosozliklar misol bo’la oladi. Agar 

dastur ishi xatolik tufayli to’liq bajarilmay qolsa, dastur quyidagi amallarni bajarishi lozim: 

-

 

xatosiz xolatga qaytish; 

-

 

foydalanuvchi ishini saqlab dastur ishini to’g’ri tugatish. 

Istisnolarni boshqarish mexanizmining maqsadi boshqaruvni xatolik paydo bo’lgan joydan 

ushbu xatolik bilan ishlay oladigan dastur kodiga o’tkazishdan iborat. Istisnolar bilan ishlash 

uchun paydo bo’lishi mumkin bo’lgan xatoliklarni ko’rib chiqish kerak. Bular: 

1.

 

Foydalanuvchi kiritgan ma’luotning xatoligi  –  kiritilgan matn xatoligi, noto’g’ri URL 

adresi, noto’g’ri son turi; 

2.

 

Qurilma xatoliklari  –  printer o’chiqligi yoki uning ishlashidagi xatolik, server 

ishlashidagi xatolik; 

3.

 

Resurslar cheklanishi – disk to’lib qolishi; 

4.

 

Dastur kodi xatoliklari  –  metodlarni noto’g’ri bajarilishi, mavjud bo’lmagan massiv 

indeksini ishlatish. 

Java dasturlash tilida agar metod o’z ishini bajarish imkoni bo’lmasa (xatoliklar sababli) 

ushbu metod xatolik xaqida ma’lumotni o’z ichiga olgan obyektni xosil qiladi. Bundan tashqari, 

metodni chaqirgan dastur kodining bajarilishi to’xtatiladi va istisnolarni boshqaruvchi mexanizm 

dasturning istisnolarni boshqaruvchisini izlaydi. Istisnolarni boshqaruvchi istisno obyektini qabul 

qilish va xatolik yuzaga kelganda bajariladigan amallarni belgilash imkonini beradi. 

Java dasturlash tili obyektlarga ixtisoslashgan dasturlash tili bo’lganligi sababli istisnolar 

obyekt ko’rinishida bo’ladi.  Barcha xatolik va  istisnolar 

Throwable

  klassidan kelib chiqgan 

klasslar orqali xosil bo’ladi. Quyida istisnolar ierarxiya daraxtining yuqori qismi keltirilgan: 

 

Istisno va xatolik klasslari ierarxiyasi 

Throwable klassini ikkita, 

Error

  va 

Exception

  klasslari kengaytiradi. Ushbu klasslarni o’z 

navbatida aniq bir xatoliklarni ifoda etuvchi klasslar kengaytiradi. 

Throwable 

Error 

Exception 

---

Error

  klassi dasturning ichki xatoliklarini va resurslar cheklanishini belgilaydi. Ushbu 

xatoliklarni dastur yordamida to’g’irlash mushkul  bo’lib, bu xolatda foydalanuvchini xatolik 

xaqida ogoxlantirib dastur ishi tugatiladi. 

Dastur tuzilayotganda 

Exception

  klassi va uni kengaytiruvchi klasslarga asosi e’tiborni 

qaratish kerak. 

Exception

  klassi o’z navbatida ikki turdagi klasslar tomonidan kengaytiriladi. 

Birinchi turdagi klasslar bu 

RuntimeException

  klassi va uni kengaytiruvchi klasslar. Ikkinchi 

turga boshqa klasslar kiradi.  

Java dasturlash tilida 

Error

  va 

RuntimeException

  klasslaridan kelib chiqgan istisnolar 

tekshirilmaydigan istisnolar

  deyiladi. Barcha boshqa istisnolar 

tekshiriladigan istisnolar

 

deyiladi. Tekshiriladigan istisnolarga dasturchi istisnolarni boshqaruvchi dastur kodini ta’minlab 

berishi kerak. 

Metod amal bajarishi mobaynida uddalay olmaydigan xolat yuzaga kelsa istisno obyekti 

xosil qilinadi. Agar metod bajarilishida istisno xosil bo’lish xolati mavjud bo’lsa metod e’lon 

qilish kodida ushbu xolat belgilanishi kerak. Istisno 

throws

 kalit so’zi bilan belgilanadi. Masalan, 

agar dasturdagi 

faylniOchish()

  metodi xotirada joylashgan faylni ochishi kerak bo’lsa, metod 

bajarilishi mobaynida ochilishi kerak bo’lgan fayl xotirada mavjud bo’lmasligi yoki mavjud fayl 

ochilmasligi mumkin. Ushbu xolda 

IOException

 istisnosi xosil bo’ladi.  

public void faylniOchish() throws IOExceptions 

{ 

 

… 

} 

Istisnoni atayin xosil qilish xam mumkin.  Istisno 

throw

  kalit so’zi bilan xosil qilinadi. 

Odatda bu dastur ishini tekshirish uchun amalga oshiriladi. Masalan, 

IOException e = new IOException(); 

throw e;