«жащон +ишло+ хыжалиги» фанининг предмети, услуби ва вазифалари

Жаҳон қишлоқ хўжалигининг асосий тараққиёт тенденциялари ва жаҳон қишлоқ хўжалиги туманлари

Қишлоқ хўжалиги қадим замонлардан ривожлана борган. Маданий ўсимликлар вужудга келган ўчоқларда, Латин Америкаси ва Африканинг тоғли районларида, Осиёнинг дарё ҳавзаларида деҳқончиликнинг вужудга келганига кўп минг йиллар бўлган. Ғарбий ярим шарда, Австралияда ва бошқа бир қанча ҳудудларда янги қишлоқ хўжалик районлари пайдо бўлган. Бу ўлкалардаги катта майдонларда ерларнинг ўзлаштирилиши капитализмнинг тараққиёти билан боғлиқдир.

Ривожланган мамлакатларннг аграр муносабатлари майда соҳибкорларнинг қашшоқликда ҳаёт кечиришида ва оммавий равишда хонавайрон бўлишида, йирик қишлоқ хўжалик корхоналари иқтисодий қудратининг ўсишида, қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришига молия ва савдо-саноат монополияларининг кириб боришида ўз аксини топди. Ерга бўлган йирик мулкчилик ундан бевосита ишлаб чиқарувчиларни ажратиб олиш йўли билан ёлланма ишчилар синфининг пайдо бўлишига имкон яратади.
Фабрика-фермалар, агрокомплекслар ва йирик оилавий фермалар ривожланган мамлакатларда товар маҳсулот етказиб берадиган асосий хўжаликлар бўлиб қолди. Фабрика-фермалар индустриал турдаги йирик ихтисослашган йирик қишлоқ хўжалик корхоналари бўлиб, чорвачилик маҳсулотлари етиштиришда технологик даврнинг айрим жараён (молларни ва паррандаларни семиртириб боқиш, сўйиш ва ҳоказо) бажаради. Агрокомплекслар ҳам индустриал турдаги йирик қишлоқ хўжалик корхоналари сирасига киради, ишлаб чиқаришнинг барча босқичларини қамраб олади. Бу даврдаги айрим жараёнлар хўжаликнинг тегишли тармоқларида бажарилади.
Ривожланаётган мамлакатларда қишлоқ хўжалик ишлаб чиқариши ривожланган мамлакатлардагига нисбатан анча катта роль ўйнайди. Ялпи ички маҳсулотда қишлоқ хўжалигининг салмоғи ривожланаётган мамлакатларда ўртача 22 фоизни, ривожланган мамлакатларда 4 фоизни ташкил этади. Ривожланаётган мамлакатларда ривожланган мамлакатларда етиштирилаётган қишлоқ хўжалиги маҳсулотларининг ярмидан кўпроғи етиштирилмоқда. Лекин қишлоқ хўжалиги учун ишлаб чиқариш воситалари ва энг муҳим озиқ-овқат маҳсулотлари ишлаб чиқариш тармоқлари асосан ривожланган мамлакатларда тўпланган. Ривожланаётган мамлакатлар эса аграр хом ашё учун қўшимча худуд бўлиб қолмоқда.Айнан шу мамлакатлар аграр иқтисодиётида ишга лаёқатли аҳолининг ярмига яқини банддир. Озиқ-овқат муаммосини ҳал этиш ривожланаётган мамлакатлар учун жуда қийин ва оғир вазифа бўлиб қолмоқда.
Ривожланаётган мамлакатларда аграр масаланинг ҳал қилиниши қишлоқларда ишлаб чиқариш муносабатларининг барча эскирган шаклларини тугатишга имкон беради. Ер муносабатларига жиддий ўзгаришлар киритувчи аграр туб ислоҳатлар Осиё ва Лотин Америкасидаги ривожланаётган мамлакатлар олдида турган энг вазифадир. 2000 йилги маълумотларга кўра жаҳонда 6 млрд.дан ортиқ аҳоли яшайди. Бу борадаги кўрсаткич 1960 йилда 3 млрд. эди. Демак 2000 йилга келиб аҳоли сони 2 маротаба ўсган. Шу банд аҳолини озиқ-овқат билан таъминлаш асосий вазифалардан бири хисобланади. Дунё аҳолисининг 60 – 70 фоизи, ўртача режимда овқатланади. Жаҳон мамлакатларида аҳоли жон бошига, озиқ-овқат ишлаб чиқариш кўрсаткич индексининг ўсиш суръатлари жуда секин белгиланмоқда.
Ханузгача айрим мамлакатларда (Мароко, Непал) ер феодал мулки бўлиб хисобланади. Шимолий Африка мамлакатларида (Уганда, Камерун. Таиланд)феодал ёхуд ярим-феодал муносабатлар учрайди.
Ер муносабатлари Осиё ва Лотин Америкасидаги ривожланаётган мамлакатлар учун мураккаб масала ҳисобланади. Ривожланган капиаталистик мамлакатлар аграр муносабатлари йирик қишлоқ хўжалик корхоналари иқтисодий қудратининг ўсишида қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришига молия ва савдо – саноат монополияларининг кириб боришида ўз аксини топади.