Жас ҳӘм педагогикалық психология өзбекстан республикасы Жоқары ҳәм орта анраўлы билимлендириў ўәзирлиги Жоқары педагогикалық оқыў орынлары ушын оқыў қолланба

2.2. Bóbeklik dáwirinde fizikalıq hám psixikalıq rawajlanıwdıń keshiwi.

Bóbeklik dáwiri - bul balanıń qorǵanıshsız, kem háreketli, átiraptaǵı hádiyselerge oǵada kem reakciyası bolǵan baladan júdá jedel ráwishte rawajlanatuǵın, aktiv, tez ańǵara alatuǵın, háreketsheń, járdemge shaqıra alatuǵın kewilli balaǵa aylanıw dáwiri. Bóbek jasındaǵı bala da fizikalıq, hám psixikalıq, hám sotsiallıq jaqtan júdá tez rawajlanadı. Ol qısqa waqıt ishinde úlkenler menen múnásibet ornatadı, predmetlerdi uslawǵa hám olardan paydalanıwǵa úyrenedi. Ol átirap –álemdegi zatlardı baqlaydı, predmetlerdi qolı menen uslap, olardıń qanday ekenligin biliwge umtıladı, dawıslarǵa itibar beredi hám predmetlerdi háreketlendiriw járdeminde sol dawıslardı ózi jaratıwǵa háreket etedi. Ol óz anası hám basqa jaqınları menen emotsional múnásibetke kirisedi. Júdá qısqa waqıt ishinde, úlkenlerdiń jaqın keliwinen quwanatuǵın balaǵa aylanadı.

Erte jastaǵı balanıń háreket iskerligi onıń rawajlanıw dárejesin hám nerv sistemasınıń funktsional halatın sáwlelendiredi. N.D. Levitovtıń kórsetiwinshe, jańa háreketlerdi iyelew analizatorlardıń rawajlanıwı menen tıǵız baylanısqan, sebebi kishkene bala álemdi seziw járdemi menen biletuǵın janzat bolǵanlıqtan, háreketlerdiń óz waqtında ósiwi balanıń ulıwma psixikalıq rawajlanıwın kórsetetuǵın faktor bolıp xızmet etedi. Erte jastaǵı balalardıń muskulları oǵada bos boladı.

Gódeklik jasında balalardıń háreket kónlikpeleri, ásirese qol hám ayaqlardıń quramalı sensor koordinatlasqan háreketleri tez qáliplesedi. Bul háreketler keyin ala balalardıń biliw hám aqılıy qábiletleriniń júzege keliwinde oǵada sezilerli rol oynaydı. Bala qol hám ayaq háreketleriniń esabına álem haqqında maǵlıwmatlardıń áhmiyetli bólegin aladı. Qoldıń quramalı háreketleri sananıń birlemshi formasına kiredi hám adamnıń aqılıy iskerliginiń jetilisiwin támiyinlewshi onıń ajıralmas bólegine aylanadı. Bala qolınıń úlken impulsiv aktivligi ómiriniń birinshi háptesinde kórinedi. Bul aktivlik qollardı silkitiw, uslaw, barmaqlardıń háreketlerin óz ishine aladı. Bala 3-4 aylıǵında predmetlerge qol soza baslaydı, úlkenlerdiń járdemi menen otıradı. 5 aylıǵında ol háreketsiz predmetlerdi qolı menen uslay aladı. Bala háreketlenip atırǵan nárseni baqlay baslaydı. Ol túrli dawıslarǵa, solardan, úlkenelerdiń dawıslarına da itibar bere baslaydı.

Bóbeklik dáwirdegi balanıń ómiri tolıq úlkenler menen birgeliktegi emotsional múnásebet penen baylanıslı bolıp, bala keypiyatınıń jaqsı bolıwına tuwrıdan-tuwrı tásir kórsetedi. 4-5 aylıǵınan baslap, bala óz jaqınların jat adamlardan ajırata baslaydı. Úlkenler menen emotsional múnásibet sol jastaǵı balalardıń tiykarǵı jetekshi iskerligi bolıp, bala psixikalıq rawajlanıwınıń tiykarı bolıp esaplanadı. Úlkenlerdiń turaqlı ráwishte bala menen birge bolıwına, oǵan óz dıqqatın qaratıwına ádetleniwi, onıń oyınshıqlarına salıstırǵanda qızıǵıwınıń páseyiwine alıp keliwi múmkin. Tárbiyanıń tuwrı alıp barılıwı balanıń úlkenler menen bolatuǵın mámile múnásibetin predmetler, oyınshıqlar menen múnásibetiniń almasıwına alıp keledi. Úlkenler járdemi menen orınlanatuǵın barlıq is –háreketleri balanıń kelesi waqıttaǵı psixikalıq rawajlanıwı ushın tiykar boladı. Úlkenlerdiń balaǵa qaraǵanda emotsional múnásibeti, olardıń gáplerine balanıń óz dıqqatın qaratıwı, juwap qaytarıwǵa háreket qılıwı, ayırım sózlerdi yadında saqlap qalıp, emociya bildiriwi, dıqqat, yad, sóylew hám basqa da biliw processleriniń rawajlanıwına tiykar boladı. Eki aylıq dáwirden baslap balada ápiwayı reńlerdi ajıratıw, 3-4 aylıǵınan baslap bolsa predmetlerdiń formasın ajıratıw uqıbı júzege kele baslaydı.

Gódek 2 aylıq waqtınan baslap óz anasınıń júzin hám dawısın ózgelerdikinen ajırata baslaydı. 2-3 aylıqtan baslap bolsa, anasınıń kúlimsirewi hám kúlkisine jımıyıp hám hár túrli háreketler menen juwap qaytaradı. 3-4 aylıǵınan baslap, balalar jaqınlarına óz háreketleri menen kóriw, esitiw hám sóylewdi qálep atırǵanlıǵın kórsetedi. 8 aylıǵınan baslap bolsa, bala ózgeshe ortalıq hám ózgeler qolına tússe, óz qáweterleniwin jılaw arqalı bildiredi. Bul qáweter 14-18 aylıǵında áste-aqırınlıq penen kemeye baslaydı. 2-3 aylıq balalarda júzege keletuǵın nárselerdi uslay alıw háreketleriniń qáliplesiwi olarda predmetlerdiń forması hám kólemin ańlay alıwınıń rawajlanıwına alıp keledi. Bir jasqa jetken balada átirap-dógerekti biliwge qızıǵıwı hám rawajlanıp atırǵan biliw iskerligi kózge taslanadı.