|
Mishelsonning jaqtılıq tezligin anıqlaw tájiriybesi
Tájiriybeler 1924 jıldan 1927 jılǵa shekem dawam etdi hám 5 gúzetiw ceriyasidan ibarat
edi. Tájiriybediń mánisi tómendegishe edi. Los-Anjeles qasındaǵı Uilson tog'ida jaqtılıq
dáregi, ayna hám aylanıwshı oktaedral prizma ornatildi hám 35 km den keyin San-
Antonio tog'ida sáwlelendiriwshi ayna ornatildi. Birinshiden, linza hám sańlaq arqalı
jaqtılıq joqarı tezlikte isleytuǵın rotor járdeminde (528 rp / s tezlikte) aylanatuǵın
prizmaǵa tústi.
Tájiriybeler qatnasıwshıları aylanıw tezligin jaqtılıq dereginiń suwreti okulyarda anıq
kórinip turıwı ushın sazlawları múmkin edi. Shıńlar arasındaǵı aralıq hám aylanıw
chastotası málim bolǵanlıǵı sebepli, Mishelson jaqtılıq tezliginiń ma`nisin anıqladi -
299796 km / s.
Ilimpazlar 20 -ásirdiń ekinshi yarımında, nurlanıw chastotasınıń eń joqarı turaqlılıǵın
menen ajralıp turatuǵın maserlar hám lazerlar jaratılǵanda, aqır-aqıbetde, jaqtılıq
tezligine qarar qılıwdı. 70-jıllardıń basına kelip, ólshew qátesi 1 km / s ga kemeydi.
Nátiyjede, 1975 jılda bolıp ótken Salmaqlar hám ólshewler boyınsha Xv Bas konferenciya
usınısına kóre, jaqtılıqnıń vakuum daǵı tezligi házirde 299792, 458 km / s ga teń dep
esaplawǵa qarar etildi.
Jaqtılıq tezligi biz ushın erise aladıma?
Álemdiń uzaq múyeshlerin úyreniwdi úlken tezlikte uchadigan kosmik kemelersiz oyda
sawlelendiriw etip bolmawi anıq. Jaqtılıq tezliginde kerekli. Lekin bul múmkinbe?
Jaqtılıq tezligi to'sig'i salıstırmalıq teoriyasınıń aqıbetlerinen biri bolıp tabıladı. Ekenin
aytıw kerek, tezlikti asırıw energiyanı kóbeytiwdi talap etedi. Jaqtılıq tezligi derlik sheksiz
energiya talap etedi.
Ókiniw menen aytamız, fizika nızamları buǵan ulıwma qarsı. 300 000 km / s tezlikte
kosmik kemede oǵan qaray uchayotgan bólekler, mısalı, vodorod atomlari 10 000
sievert / s ga teń kúshli nurlanıwdıń ólimli dáregine aylanadı. Bul Úlken adron
kollayderining ishinde bolıw menen birdey.
Jan Xopkins universiteti ilimpazlarınıń pikirine kóre, tábiyaatda bunday qáweterli kosmik
nurlanıwdan etarli dárejede qorǵaw joq. Juldızlararo shań tásirinen erroziya kemaning
joq etiliwin juwmaqlaydı.
Jaqtılıq tezligi menen baylanıslı taǵı bir mashqala - waqtıniń keńeyiwi. Usınıń menen
birge, ǵarrılıq talay uzayadi. vizual maydan da qıysıqlıqqa ushraydı, bunıń nátiyjesinde
kemaning traektoriyası tap tunnel ishinen ótip ketedi, onıń aqırında ekipaj jaqtı
chaqnashni kóredi. Keme arqasında tolıq qaranǵilıq qaladı.
Sonday etip, jaqın keleshekte insaniyat óziniń joqarı tezliktegi " ıshteyini" jaqtılıq
tezliginiń 10 procenti menen sheklewi kerek. Bul Jerge bawırlas juldız - Proksima
Centavrning (4, 22 jaqtılıq jılı ) ushıwı ushın shama menen 40 jıl kerek bolıwın ańlatadı.
Jaqtılıq tezligin ólshewdiń túrli usılları ámeldegi, atap aytqanda astronomık hám hár qıylı
eksperimental usıllardan paydalanıw. Ólshew anıqlıǵı BILAN turaqlı artıp barıp atır.
Kestede jaqtılıq tezligin anıqlaw boyınsha eksperimental islerdiń tolıq bolmaǵan dizimi
bar.
sana
Tajriba
Eksperimental usullar
O'lchov natijalari,
km / s
Jaqtılıq tezligin birinshi tabıslı ólshew 1676 jılǵa tuwrı keledi.
Súwretlerde súwrettiń ózi reproduktsiyasi kórsetilgen Romer, sonıń menen birge
sxematik talqini.
Roemerning astronomık usılı ólshewge tiykarlanǵan tezlik Yupiter jasalma joldaslarınıń
tutılıwınıń Jer gúzetiwlerinen alınǵan jaqtılıq... Yupiterning bir neshesi barJerden Yupiter
qasında kórinetuǵın yamasa joldaslar haqqında
waqıt aralıǵın kórsetediYupiterning hár qanday málim jasalma joldasiniń eki izbe-iz
onıń sayasında jasırınǵan. Spuning astronomık baqlawlariYupiterning tniklari ortasha
uzaqta jaylasqanına baylanıslı. Súwrette: Roemer usılı. S - quyash, Ol - Yupiter, W - jer.
214 459
308 000
313 290
298 000
310 000
288 000
299 990
299 910
282 000
299 880
299 777
299 784
299 778
299 774
299 782
299 792.45
Yupiter oyining tutilishi
Yorug'lik aberatsiyasi
Harakatlanuvchi jismlar
Aylanadigan nometall
Elektromagnit konstantalar
Elektromagnit konstantalar
Aylanadigan nometall
Aylanadigan nometall
Elektromagnit konstantalar
Aylanadigan nometall
Aylanadigan nometall
Elektromagnit konstantalar
Kerr yopilish xujayrasi
Aylanadigan nometall
Kerr yopilish xujayrasi
Mikroto'lqinli interferometriya
Roemer
Bredli
Fizeau
Fuko
Weber-Kohlrausch
Maksvell
Kornu
Mishelson
Tomson
Newcomb
Perrotin
Rose va Dorsi
Mittelyptedt
Piz va Pearson
Anderson
Froome
1676
1725
1849
1850
1857
1868
1875
1880
1883
1883
1901
1907
1928
1932
1941
1952
tutılıwı arasındaǵı waqıt baqlawlar dawamında Jer hám Yupiter bir-birinen qanshellilik
Waqtıniń málim bir minutında Jerge ruxsat berińZ1 hám Yupiter J1 keri bolıp, usı waqıtta
Jerden gúzetilgen Yupiterning jasalma joldaslarınan biri Yupiter sayasında joǵaladı
(jasalma joldas suwretde kórsetilmagan). Ol halda, eger biz Yupiter hám Jer
orbitalarining radiusların R hám r menen hám c menen - tezlikti belgilesak. hám ın
Quyash menen baylanıslı bolǵan koordinatalar sistemasında C, Jerde, jasalma joldastıń
Yupiter sayasına ketiwi Yupiter menen baylanıslı bolǵan waqıt aralıǵinda júz bergeninen
(R-r) / s sekunddan keyin belgilengenler etiledi.
0, 545 jıldan keyin Jer Z2 hám Yupiter U2 birlesedi. Eger bul waqıtta Yupiterning sol
jasalma joldasiniń n -ne tutılıwı júz bolsa, ol Jerde (R + r) / s sekundlıq keshigiw menen
belgilengenler etiledi. Sonday eken, eger jasalma joldastıń Yupiter átirapında aylanıw
dáwiri t bolsa, Jerden gúzetilgen birinshi hám n- tutılıwlar arasındaǵı waqıt aralıǵı T1 ge
teń boladı.
Taǵı 0, 545 jıldan keyin Jer Z3 hám Yupiter J3 taǵı qarama-qarsılıqta boladı. Bul waqıt
ishinde jasalma joldastıń Yupiter átirapında (n-1) aylanıwları hám (n-1) tutılıwlar júz
boldı, olardan birinshisi Jer hám Yupiter Z2 hám Yu2 pozitsiyalarini iyelegeninde, aqırǵısı
bolsa - olar pozitsiyalarni iyelegeninde júz boldı. Z3 hám Yu3. Birinshi tutılıw Jerde
keshigiw (R+r) /s, aqırǵısı bolsa jasalma joldas Yupiter planetası sayasına kirgen
payıtlarǵa salıstırǵanda keshigiw (R-r) /s menen gúzetilgen. Sol sebepli, bul halda biz bar.
Roemer T1 hám T2 waqıt aralıǵın o'lchadi hám T1-T2 = 1980 s ekenligin anıqladi. Biraq
joqarıda jazılǵan formulalardan kelip shıǵadıki, T1-T2 = 4 r / s, sol sebepli c = 4 r / 1980 m
/ s. Erdan Quyashǵa shekem bolǵan ortasha aralıq 1 500 000 000 km ga teń bolǵan r ni
alıp, biz jaqtılıq tezligi ushın 3, 01 * 10
6
m / s bahanı tabamız.
Do'stlaringiz bilan baham: |
