Жаҳон жиноий хўжалиги

Жиноятчилик иқтисодиёти асосий омилларининг ўзаро таъсири

Музокаралар оғирлиги
Жиноятчилик даражаси
Жиноятларнинг фош қилиниши
Ҳуқуқни муҳофаза қилиш фаолиятига харажатлар

1. Жиноятчилик ва миқдорий корреляциялар.

• Биринчидан, давлат ҳуқуқни муҳофазалаш агентликлари фаолиятининг кучайиши оддий фуқароларнинг ўз-ўзини муҳофазалаш бўйича фаолиятини қисқартириши керак. Натижада ресурсларнинг хусусийдан давлат ҳуқуқни муҳофаза қилиш фаолиятига қайта тақсимланиши юз беради, фуқаролар учун одатдаги хавфсизлик даражаси эса ўзгармайди.
• Иккинчидан, боғланиш самараси мавжуд бўлади: тўхтатиб турувчи тадбирларнинг вақтинчалик ёки маҳаллий кучайиши жиноий фаолиятнинг бошқа даврларга ёки бошқа минтақаларга қўчиб ўтишига олиб келади. Шунингдек, масалан, ривожланган мамлакатларда банк фаолияти устидан назоратнинг кучайиши “учинчи дунё” да (масалан, Кариб денгизи оролларида) оффшор зоналарнинг шаклланишига олиб келди, бу ерда банк қўйилмаларининг ҳаракати устидан назорат амалда мавжуд эмас, бу эса “ифлос пуллар”ни тўсиқларсиз ювиш имконини беради.
• Учинчидан, кўплаб жноятчилар (энг аввало, наркоманлар ) ҳар қандай нархдан маълум даромад олишни кўзлайдилар. Агар кўрилган хавфсизлик қўшимча чоралари натижасида жиноят бир туридан уларнинг ўртача даромади (масалан, кишилар нақд пулларни кредит карточкалари билан алмаштирган ҳолда уларни ўзи билан олиб юришни тўхтатсалар) камайса, у ҳолда бошқа жиноятларни кўпроқ содир этадилар (масалан, кўпинча майда дўконларни ўмарадилар ёки квартираларни бузадилар).

• Тўртинчидан, рационал жиноятчи фош қилиниш тўғрисидаги реал маълумотларни эмас, балки унга қулай бўлган ахборотларнигина ҳисобга олади. Агар фош қилинувчанликнинг ошиши қоидабузарлар томонидан сезилмай қолса, у ҳолда мазкур тўхтатиб туриш самараси нолга тенг бўлади. Бундай вазиятда оммавий ахборот воситаларининг иши полиция фаолиятининг ҳақиқий муваффақиятларига қарамасдан, ўз ҳолича жиноятчиликни камайтириши (агар жиноятчилик билан курашдаги муваффақиятлар тўғрисидаги ахборотлар тарқатилса) ёки аксинча, уни ошириши мумкин.
• Бешинчидан, кишиларда қимматли меъёр ва қоидалар ёшлик чоғларида шаклланишини, кейинчалик эса одатда ўзгармаслигини ҳисобга олиш зарур. Агар қонунларги риоя қилинадиган муҳитда тарбияланган оддий фуқаро жиноят содир этиш имкониятига эга бўлса ҳам, ҳаттоки, уни ушлаб олмасликларига тўлиқ ишонсада, бундай қилмайди: руҳий харажатлар уни ҳуқуқбузарлик фойдасини паст баҳолашга мажбур қилади.