Жаҳон жиноий хўжалиги

Уюшган жиноятчилик иқтисодиёти: ташкилот иқтисодиёт назарияси ёндошуви

• Криминологлар уюшган жиноятчиликнинг қуйидаги асосий тавсифларини якдиллик билан қайд этадилар:
• а) барқарорлик ва узоқ мддатлилик;
• б) фойдани максималлаштиришга уриниш;
• в) ўз фаолиятини пухта режалаштириш;
• г) меҳнат тақсимоти, турли даражадаги раҳбарлар ва турли касбдаги ижрочи – мутахассисларга табақалашув;
• д) пуллик суғурта заҳираларини (“умумлаштириш”) яратиш бўлиб, улардан жиноий ташкилот эҳтиёжлари учун фойдаланилади.

Иқтисодий нуқтаи назардан жиноий фаолият икки таркибий қисмдан шаклланади:

• «қайта тақсимлаш жиноятчилиги» - қандайдир ишлаб чиқариш (ўғрилик, талончилик ва ҳ.к.) билан алоқада бўлмаган даромадларни қайта тақсимлашга олиб борадиган жиноий фаолиятлардир;
• «унумли жиноятчилик» - қонун томонидан тақиқланган товарлар ва хизматлар ишлаб чиқариш ва сотишдан даромад келтирадиган жиноий бизнесдир.

Мафия фирма сифатида

• АҚШ да 1968 йилдаги Жиноятчилик устидан назорат тўғрисидаги қонун уюшган жиноятчиликни қонун томонидан тақиқланган товарларни етказиб бериш ва қонун тақиқлаган хизматлар кўрсатиш билан шуғулланадиган “юқори уюшган ва интизомли уюшма аъзоларининг қонунга қарши фаолияти” сифатида тавсифлайди.
• 1993 йилда эса БМТ Бош котиби “Уюшган жиноий фаолиятнинг жамиятга таъсири” маърузасида уюшган жиноятчиликни ноқонуний товарлар ва хизматлар етказиб бериш ёки қонуний товар ва хизматларни ноқонуий шаклда тақдим қилиш учун жиноятчиларнинг иқтисодий асосда бирлашган фаолияти сифатида таърифлади.
• Никифоров А. С. Гангстеризм в США: сущность и эволюция. М., 1991. С. 127.
• қаранг: Основы борьбы с организованной преступностью / Под ред. В. С. Овчинского, В. Е. Эминова, Н. П. Яблокова. М., 1996. С. 10.

Мафия яширин ҳукумат сифатида

• Рэкет - бу жиноий ва мулкий зиён етказиш хавфи билан гангстер “солиқлари”нинг тўпланишидир. Солиқларни йиғган ҳолда жиноий ташкилот одатда “солиқ” солинган тадбиркорларга бошқа жиноий гуруҳларнинг ёки индивидуал жиноятчиларнинг тажовузларидан ҳимоялашни кафолатлайди.
• “Яширин” одил судни ташкил қилишни ўз зиммасига олаётган криминал ҳукумат вазифасини индивидуал жиноятчилар ва майда рақобатлашувчи тўдалар кучи билан эмас, балки фақат узоқ йиллардан буён амал қилиб келаётган йирик ташкилотлар орқали бажарилади.
• Бундан ташқари, низоли ҳудудлар туфайли ўзаро тўқнашишларни бартараф қилиш мақсадида турли жиноий ташкилотлар фаолиятини мунтазам мувофиқлаштириб туриш зарурияти вужудга келади. Бунинг учун йирик жиноий “оилалар” раҳбарларидан иборат ихтисослашган “директорлар кенгашлари” тузилиб, уларнинг мунтазам йиғилишларида криминал фаолиятни стратегик режалаштириш ва низоларни тартибга солиш амалга оширилади.
• Мафия жамоа сифатида