Жаҳон иқтисодиёти ва дипломатия университети

Патршрхал сиёсий маданият маҳаллий қадриятларга (қабила, уруғ-аймоқ қадриятларига) йўналтирилганлиги билан ажралиб туради ва маҳал-лий ватанпарварлик, оилавийлик, коррупция шаклида намоён бўлиши мум-кин. Индивид глобал маданиятни кам қабул қилади, муайян сиёсий роллар-ни (масалан, сайловчи ролини) бажармайди. Маданиятнинг бундай тури си-ёсий маданият маҳаллий субмаданиятларнинг қатлами сифатида намоён бўлган давлатлар учун хосдир.
Тобелик сиёсий маданияти индивиднинг сиёсий тизимга пассив ва чет-лашган муносабатини тақозо этади. У гарчи сиёсий жиҳатдан онгли бўлса-да, анъаналарга қараб иш қилади. Ҳокимиятга бўйсунар экан, индивид ундан турли неъматлар ва инъом-эҳсонлар (ижтимоий нафақалар, кафолатлар ва ҳоказо) кутади ҳамда унинг ўз ҳукмини ўтказишидан хавфсирайди.
Тобелик типидаги сиёсий маданиятнинг афзаллиги шундан иборатки, у улкан оммани сафарбар қила олади, уларнинг куч-ғайратларини ижтимоий зарур (ёки ўйлаб топилган) ислоҳотларга йўналтиради.
Фаоллик сиёсий маданияти фаоллик жалб этилганлик ва рационаллик хусусиятлари билан ажралиб туради. Фуқаролар сиёсий маданиятга фаол таъ-сир ўтказишга, унинг фаолиятини қонуний воситалар (сайловлар, намой-ишлар ва бошқалар) ёрдамида йўналтиришга интиладилар. Мазкур турнинг энг мухим хусусияти шундан иборатки, унда шахс ва давлат манфаатлари-нинг автономияси ҳақидаги тасаввурлар мавжуд бўлади.
Сиёсий маданият турларининг ўрин алмашуви бир лаҳзада юз бермай-ди, бунинг учун узоқ вақг, ўзига хос ўтиш даври лозим бўлади.
Ўтиш даври сиёсий маданиятига хос хусусиятлар сиёсий йўналишлар-нинг хилма-хиллиги, сиёсий қарашларнинг тез ўзгариши, экстремизмнинг аланга олиши, сиёсий таъсир кўрсатишнинг иш ташлашлар, очлик эълон қилиш, митинглар ва намойишлар ўтказиш каби воситаларидан, ҳокимият-га куч билан ёки руҳий тазйиқ ўтказишнинг бошқа шаклларидан фойдала-нишдан иборатдир. Ўз навбатида, мазкур даврда ҳокимият ҳам сиёсий восита-лар билан керакли натижаларга эришиш мумкин бўлгани ҳолда, хуқуқий ва маъмурий чораларни қўллаш йўлидан боради. Бунинг яққол далили 1996 йил-да Беларусдаги сиёсий тангликнинг бартараф этилишидир.
Сиёсий маданиятнинг санаб ўтилган шакллари унинг «соф» тоифасига, яъни етарли даражада ёрқин ифодаланган шаклига мансуб. Бироқ сиёсий йўнал-тирилганликнинг «соф» турлари идеал кўринишда амалда учрамайди, улар
242
бир-бирини сиқиб чиқармаган ҳолда мавжуд бўладилар. Масалан, Буюк Бри-таниянинг сиёсий маданиятига монархия институти билан мужассам этилув-чи тобелик билан сиёсий ҳаётда иштирок этишга йўналтирилганликнинг ўзига хос тарзда қўшилиб кетиши хосдир.
Айни пайтда сиёсий маданиятнинг «ёпиқ» ва «очиқ» сингари турлари хам мавжуд.