Жаҳон иқтисодиёти ва дипломатия университети

Ханна Арендт (1906...1975) эса тоталитаризм муаммоларини чуқур ўрган-ган немис сиёсатшунос олимаси эди. Ўзининг «Тоталитаризмнинг манбала-ри» (1951) асарида Арендт таъкидлаган эдики, нацизм ва сталинизм замона-вий давлат шакллари бўлиб, уларни анъанавий бўйсундириш шакллари би-лан адаштирмаслик керак. Тоталитаризм ўз давлати ва ундан ташқарида чек-ланмаган ҳокимият томон ҳаракат қилади. Унинг алоҳида белгилари сифати-да давлат мафкурасининг мавжудлига ва террорнинг сиёсий ҳокимиятни ўрна-тиш ва мустаҳкамлаш воситаси эканлиги, ягона тўғри ғоя деб тан олинади-ган мафкуранинг амалда жорий этилиши кабилар намоён бўлади. «Тоталитар
47
одам», ... Арендтнинг фикрича, автоматлаштирилган, ... бегоналашган ин-дивид, «омма»нинг коллектив ижтимоий танага зўрлик ва умумий мафкура-вий манипуляция ёрдамида бирлаштириладиган вакили. Унинг ғояларига кўра, тоталитар режимнинг идеал модели бу одамда ҳаракатнинг оддий мотивла-ри, кейинчалик очлик ва қийноклар ёрдамида нормал психологик ва тана реакциялар бузиладиган ёки йўқ қилинадиган нацистлар концлагеридир.
Арендт — маълум маънода замонавий америка сиёсий назариясининг асосини белгилаб берган машҳур немис муҳожир-олимлари (Г. Моргентау, Т. Адорно, М. Хоркхаймер, Г. Маркузе, Л. Страусе ва б. )дан бири ҳисобланади. Ўз тадқиқотларида у Ғарбий Европа илмий анъанасига, Платон, Аристотель, Макиавелли, Гоббс, Руссо, де Токвиль, Маркс, Кант ва бошқаларга асос-ланган ва шу сабабли, универсал ижтимоий феноменларни уларнинг инди-видуал ўлчами, яъни «инсон ҳолати»ни инкор қилмаган ҳолда таҳлил қилди. Унинг асосий ижодий қизиқишлари тоталитаризмни ўрганишдан ташқари, сиёсий ҳаёт (оммавийлик соҳаси)нинг автономлигани таъминлашнинг наза-рий ва амалий вазифаси; озодликнинг "сўз", «ҳаракат» ва «плюрализм»ни ўз ичига олган коммуникатив амалиёт (мулоқот) сифатида қайта талқин қили-ниши; Америка республиканизми назарий меросининг эркин сиёсий тарти-бот қуриш тажрибаси сифатида талқин қилиниши каби масалаларни ҳам қам-раб олган эди. Арендт ўз илмий-фалсафий хулосаларини кўп ҳолатларда кон-крет муаммолар — тоталитаризм, революция, оммавий жамият шароитида маданият инқирозлари, озодликнинг занглаши ва бошқа масалаларнинг таҳ-лилига асосланган ҳолда чиқарар эди.