Жаҳон иқтисодиёти ва дипломатия университети

Номзодларни илгари суриш босқичи ҳам турли ташкилий, сиёсий, ахбо-рот-ташвиқий тадбирларни ўз ичига олади. Номзодларни ёки партияларни рўйхатга олиш усуллари ҳар бир мамлакат амалиётида алоҳида бўлиб, улар бир нечта бўлиши мумкин. Масалан, 1) номзод ёки партия учун имзо тўплаш 2) номзоднинг рўйхатга олиш бадалини тақцим этиши ёки муаяйн пул маб-лағларини гаровга қўйиши, шунингдек, номзоднинг уни муайян қўллаб-қув-ватловчи гуруҳга эгалигини тасдикловчи ҳужжатга эга бўлиши 3) номзодлар-ни оддий, партиявий мансублик асосида рўйхатдан ўтказиш.
Ташвиқот-таррибот босқичи ҳам сайловларнинг муҳим босқичини таш-кил этади. Бу даврда сиёсий партиялар ва сиёсий тизимдаги кучларнинг ўта фаоллашуви кузатилади. Улар ўз эътиқодлари, мақсад ва вазифаларига халқ-ни ишонтириш, ва, шу тариқа, кенг аҳоли қатламларини ўз атрофига жипс-лаштириш учун турли имконият ва воситалардан, жумладан, ОАВ, рекла-ма, амалий ташвиқот, сайловчилар билан номзодларнинг ёки уларнинг ишончли вакилларининг учрашувлари кабилардан кенг фойдаланадилар. Сай-ловолди кампаниясини олиб бориш учун махсус штаб ташкил қилинади. Сай-лов кампаниясининг штаби маълум бир номзоднинг сайлов жараёнини бо-шқариш органи хисобланади. У унчалик расмий бўлмаган вақтинчалик таш-килот бўлиб, номзод тарафдорларини тартибга солади ва йўналтиради. Ўз тузилмасида номзод тарафдорларини, партия аъзоларини, ҳамфикрлар гуруҳи, сиёсий консультантлар ва бошқаларни бирлаштиради (30-жадвал).
30-жадвал
Сайлов штаби

Номзод
Ишончли вакиллар	Штаб раҳбари ва унинг қуйидаги аъзолари: 1. Матбуот бўлими. 2. Ахборот-таҳлил бўлими. 3. Жамоатчилик билан ишлаш бўлими. 4. Молия-хўжалик бўлими. 5. Техник таъминот бўлими . 6. Сиёсий маслаҳатчи. 7. Юрист.	Котибият

Манба: Сиёсатшунослик асослари. Маърузалар тўплами. Т., 2005.
Штаб, асосан, штаб бошлиғи, молия-хўжалик бўлими, матбуот бўли-ми, сиёсий маслаҳатчи, техник ходимлар ва ёрдамчилардан таркиб топади. Штаб атрофига, шунингдек, номзоднинг ишончли вакиллари, номзодни қўллаб-қувватловчи гуруҳ, моҳир политологлар, психологлар, ҳуқуқшунос-лар, имижмейкерлар, ҳомийлар, кўнгилли ташвиқотчилар ҳам бирлашиш-лари мумкин. Уларнинг ҳар бири ўзининг муайян вазифасига эга бўлади. Ма-салан, молиявий ходим сайловолди кампаниясини ташкил қилишнинг мо-лиявий жиҳатлари учун масъул бўлса, номзоднинг ишончли вакиллари жа-
176
моатчилик, сайловчилар билан бўладиган учрашувларда номзоднинг ман-фаатларини химоя қилади ва номзод номидан жамоатчилик ва сайловчилар билан муносабатга киришади.
Сайловолди ташвиқот-тарғибот кампаниясини олиб бориш турли моли-явий ва моддий ресурсларни ишга солишни талаб қилади. Дунёнинг аксарият мамлакатларида сайловолди кампания давлат бюджети маблағлари хисобига амалга оширилади. Чунончи, Ўзбекистон Республикасида ҳам сайловолди таш-виқот кампаниясини ўтказиш билан боглиқ харажатлар республика бюджети маблағлари хисобидан амалга оширилади.
Сайловолди кампаниясини молиялаштириш қуйидаги соҳаларни ўз ичи-га олиши мумкин:

• 
  Сиёсий партиялар, номзодларнинг сайловолди плакатларини нашр
  этиш;
  
• 
  Оммавий ахборот воситаларида сиёсий партиянинг, номзодларнинг
  сайловолди дастурларини эълон қилиш;
  
• 
  Радио ва телевидение орқали сайловолди ташвиқотларини олиб бориш
  учун барча номзодларга тенг имконият яратиш;
  
• 
  Номзодларнинг сайловчилар билан сайловолди учрашувларини ўтка-
  зиш учун бино ва ускуналарни уларнинг ихтиёрига бепул бериш;
  
• 
  Номзодларга жамоа транспортидан бепул фойдаланиш имконини яра-
  шш ва ҳ. к.
  

Ҳозирги давр амалиёти шуни кўрсатадики, деярли барча мамлакатлар-даги сайловолди кампанияларини молиялаштиришда номзодлар ёки партия-лар қонунда белгиланмаган, айрим ҳолларда эса, ҳатто қонунан тақиклан-ган усуллардан фойдаланмоқцалар. Шунинг учун ҳам, сайловолди кампания-сида сарфланаётган маблағларнинг шаффофлига катта аҳамият касб этади. Зеро, биринчидан, сайловолди кампанияларида сарфланаётган харажатлар-нинг шаффофлиги баъзи бир зиддиятларга барҳам беради, сайловчиларнинг номзодларга бўлган ишончни мустаҳкамлайди. Бинобарин, сайловлардан кейинга қонунчилик жараёнига ҳам ишонч кўзи билан қарашга замин ҳозир-лайди ҳамда қабул қилинадиган қонунлар ва қарорларнинг юқори сифатда бўлишига мухим ҳисса қўшувчи омил сифатида хизмат қилади. Иккинчидан, сайловолди ҳаракатларининг шаффофлиги эҳтимолдан холи бўлмаган ноқо-нуний хатти-ҳаракатларнинг, шу жумладан, сиёсий коррупциянинг олдини олишга ёки ҳеч бўлмаса қисқартиришга хизмат қилади; турли лобби ва ман-фаатдор гуруҳларнинг ҳамда криминал структураларнинг сиёсатга аралашу-вига тўсқинлик қилади.