Jamurad yangiboyevich, amirov

Yo‘l  jurnali  –  hayvonlar  uzoq  masofaga  tashilganda  to‘ldiriladi  unga 
yo‘lda sarflanadigan barcha harajatlar yoziladi. 
So‘yishga  mo‘ljallangan  qishloq  xo‘jalik  hayvonlarini  tashish  jarayonida 
ularni saqlash sharoiti keskin o‘zgaradi, bu holat ularni  umumiy holatiga keskin 
ta’sir qiladi, ayniqsa tashishni birinchi kunlarida ular bezovtalanib, oziqlanmay 
qo‘yadi. 
Shuning  uchun,  hayvonlarni,  xo‘jalikda  tashish  jarayoniga  tayyorlash 
lozim.  Buning  uchun  ular  turi,  tirik  vazni,  jinsi,  semizligi,  yoshiga  qarab 
guruhlanadi.  Guruhlardagi  mol  bosh  soni,  mavjud  transport  vositalarini  turiga 
qarab  aniqlanadi  va  ular  alohida  saqlanadi.  Bunda  ular  bir-biriga  yaxshi 
o‘rganib,  o‘zlarini  tinch  sezadilar,  natijada  stress  holatlar  kamayib,  har    xil 
travmatikjarohatlarning va tirik vazn kamayishining oldi olinadi. 
Yangi  tashkil  qilingan  guruh  hayvonlar  ichida  stress  holatlar  ayniqsa 
oziqlantirish  va  sug‘orish  paytida  yaqqol  seziladi.  Bunda  guruhlarga  mollar 
to‘g‘ri  tanlangan  bo‘lsa,  ular  o‘zlarini  yaxshi,  erkin  his  qiladi.  Bunda  guruh 
ichidagi  har  bir  hayvonning  xulq-atvori  (povedeniye)  katta  rol  o‘ynaydi. 
Guruhda kuyga kelgan urg‘ochi hayvonlar bo‘lishi, yoki yosh buqachalar bo‘lsa 
guruh  tinchligini  buzadi.  Imkoni  boricha  bunday  hayvonlar  guruhga 
kiritilmagani maqsadga muvofiq. 
Hayvonlarni  agressiv  holati,  qo‘pincha,  ularni  och  qolishi,  suvsiz  qolishi, 
o‘zi  egallagan  joy  uchun  kurashishi,  guruhida  boshqarish  (gigimon)  davrlarida 
yaqqol seziladi.   Har  bir  guruhda  yetakchi  (vojak)  paydo  bo‘ladi,  ular 
serharakat  bo‘lib guruhni boshqaradi. Guruhlar tashishga 10-12 kun (kamida 2-
3)  qolganda  tuzilib,  ular  alohida  saqlanadi,  oziqlantirish  ratsioni  tashish 
jarayonida qo‘llaniladigan ratsionga o‘tkaziladi. Bir bosh qoramol uchun 2,7 m
2
 
, cho‘chqa va qo‘ylar uchun 1,5 m
2
 saqlash joyi ajratiladi. 
Uzoq  masofaga  tashish  vaqtida,  hayvonlarga  yo‘lda  beriladigan  turli 
ozuqalar  jamg‘ariladi.  Har  1  s  tirik  vazni  uchun  qoramol  va  qo‘ylarga  5,5  kg 
yaxshi pichan, cho‘chqalarni  1  boshiga  2,5  kg omixta    yem, parrandalar uchun 
80 g, quyonlarga 20 g omixta yem olinadi. Yo‘lda ko‘k o‘t berish ta’qiqlanadi. 
Tushama sifatida poxol, yog‘och, qirindisi yoki torf ishlatilishi mumkin. 
Qishloq xo‘jalik hayvonlari temir yo‘l, suv transportlari, avtomobillarda va 
haydash  yo‘li  bilan  xo‘jaliklardan  go‘sht  sanoati  korxonalariga  yetkazilishi 
mumkin. 
Temir  yo‘l  transportlarida  hayvonlar  manzilga  4  kun  mobaynida 
yetkazilishi  lozim.  Masofa  oralig‘i  300-800  km  ni  tashkil  etadi.  Bundan  uzoq 
muddatga  tashish  ular  sog‘ligiga  salbiy  ta’sir  qiladi.  Hayvonlar  maxsus  yoki 
oddiy yuk vagonlarida, maxsus jihozlangandan so‘ng tashilishi mumkin. Maxsus 
vagonlarga  oxo‘rlar  o‘rnatilib,  ular  tagidan  hayvonlarni  bog‘lab  qo‘yish  uchun 
xalqalar berkitiladi. Vagonga sug‘orish uchun ham temir oxur o‘rnatiladi. Turli 
ozuqalar, tushama va kerakli asboblar uchun stellaj mavjud. 

---

 
339 
Oddiy  yuk  vagoni  esa  jihozlanganda  zahira  suv  uchun  unga  katta  idish 
o‘rnatilishi,  lozim.  O‘rtada  hayvon  bog‘lanishi  uchun  xalqa  mahkamlanadi. 
Vagoning bir eshigi berkitiladi. Hayvonlar uzunasiga joylashtiriladi. 
Odatda  temir  yo‘l  tashkilotlari  hayvonlarni  tashish  uchun  yaroqli,  toza 
dezinfeksiyalangan  va  yuvilgan  vagonlarni  ajratishi  lozim.  Vagonlarda  o‘tkir 
predmetlar, mixlar bo‘lmasligi kerak. 
Har  bir  javobgar  shaxs  2  ta  chelak, lopatka,  fonar,  arqon  (2,5-3  m  har  bir 
boshga),  lagan,  supurgi,  xalat,  rezina  qo‘lqop,  sovun,  kreolin  va  xlorli  ohaklar 
kabilar bilan ta’minlanadi. 
Hayvonlar  stansiyaga  kunduzi,  vagonga  ortilishiga  2  soat  qolganda 
keltirilishi lozim. Hayvonlar 2 soat dam olgandan so‘ng veterinariya nazoratidan 
o‘tkaziladi.  Kasal,  kasallikka  moyil  va  oriq,  hamda  hujjatlari  bo‘lmagan 
hayvonlarni ortishga ruxsat berilmaydi. 
Davlat transport veterinariya-sanitariya  xodimlari tomonidan vagonlarning 
hayvonlarni  tashishga  layoqatligi  tekshirilib,  veterinariya  guvohnomasiga 
yozilgandan so‘ng hayvonlar maxsus ortish joyida (traplar) vagonlarga ortiladi. 
Agar, hayvonlar ortishiliga ruxsat berilmasa, 2 soat ichida xo‘jalikka jo‘natiladi. 
Barcha harajatlar xo‘jalik tomonidan to‘lanadi. 
Hayvonlarni  vagonlarga  ortishda  sekin,  urmasdan,  baqirmasdan,  tig‘li 
narsalar ishlatmasdan ortilishi lozim. Aksincha, hayvonlar stress holatga tushishi 
mumkin.  Hayvonlarning  turi,  jinsi,  semizligi  va  tirik  vazniga  qarab,  turli 
vagonlarga ortish miqdori  chegaralangan. 
Vagonlarga  qoramol  va  otlar  bog‘lab  (uzunasiga)  ortiladi. Boshqa  qishloq 
xo‘jalik  hayvonlari  bog‘lanmaydi.  Vagonlarga  har  xil  jinsli  hayvonlar  ortilsa 
ular oralig‘i to‘siq bilan ajratilishi lozim. Yozda cho‘chqalar bosh soni 10-15% 
kamaytiriladi  (issiq  urishi  mumkin).  Hayvonlar  yo‘lda  kuniga  3  marta 
oziqlantirilishi  va  yozda  2  va  kamida  1  marta  sug‘orilishi  lozim.  Suv  sarfi  har 
bosh  qoramolga  10-15  l,  cho‘chqa,  qo‘y-echkiga  1,5-2  l  tashkil  qiladi.  Suv 
harorati 9-15
0
S bo‘lishi kerak. 
Kasal  hayvonlar  alohida  oziqlantiriladi  va  sug‘oriladi.  Yo‘lda  hayvonlarni 
so‘yish qat’iy taqiqlanadi. Hayvon  o‘lsa gavda maxsus stansiyalarga tushiriladi 
va maxsus chiqim akti to‘ldiriladi. 
Hayvonlarni  vagondan  tushirish,  Davlat  vet-sanitariya  nazorati    xodimlari 
nazoratidan o‘tgandan so‘ng amalga oshiriladi. Stansiyaga kelgandan boshlab va 
6  soat  ichida  tushirilishi  lozim.  Oldin  sog‘lom,  so‘ngra  kasal  hayvonlar 
tushiriladi. Har bir vagondan mollarni tushirishga 30 minut vaqt ajratiladi.