Jamurad yangiboyevich, amirov

Chatishtirish,  juftlanayotgan  hayvonlar  turli  zotga  mansub:  ♀A  x  ♂B) 
Olingan hayvonlar I, II, III bo‘g‘in chatishmalar deyiladi. 
Duragaylash  -  juftlanayotgan  hayvonlar  turli  tur  va  turkumga  mansub, 
olingan hayvonlar duragaylar deyiladi. 
 
 
Sof zotli urchitish. 
Urchitilayotgan  zotni saqlash, takomillashtirish bilan yuqori mahsuldorlik 
va  sharoitga  moslashish  xislatlarini  saqlashdan  iborat.  Eng  muhimi  zotning 
asosiy  genotipik  va  fenotipik  ko‘rsatkichlarini  saqlash  va  avlodga  yetkazish 
ko‘zda  tutiladi.  Sof  zotli  urchitish  o‘zgaruvchanlik  kuchini  pasaytirib    zotdagi 
hayvonlar  bir  xilligini,  tana  tuzilishi  va  mahsuldorligi  bilan  o‘xshashligini 
ta’minlaydi.  Shu    bilan  birga  zotning  tarkibiy  qismlarga  bo‘linishi  uning  har 
xilligini  ta’minlaydi,  zot  ichidagi  hayvonlar  genotipik  farq,  fenotipik 
o‘xshashlikka ega ekanligini yoddan chiqarmaslik  kerak. 
Zotni  takomillashtirish natijalari  (toza urchitish omillari)  quyidagilar  bilan 
aniqlanadi: 
1.  Zot hayvonlarning soni va tarqalish hududlari; 
2.  Zot ichida sifatli guruhlar bo‘lishi; 
3.  Hayvonlarni xolis va oqilona baholash; 
4.  Tanlash  va  juftlashni  nafaqat  fenotip,  balki  genotip  bo‘yicha  ham  olib 
borish; 
5.   Yosh  qoramollarni me’yorda va maqsadli o‘stirish. 
Sof zotli urchitishning eng mukammal xili zavod zotlarini tizimlar bo‘ylab  
urchitish hisoblanadi. 
Har bir tizim alohida maqsad asosida obdan o‘tkazilgan tanlash va  juftlash 
natijasida yaratiladi. Mashhur erkak nasldor hayvondan kelib chiqqan hayvonlar 
guruhiga  tizim  deydilar.  Geneologik  qatordan  (bir  mashhur  erkak  hayvondan 
kelib  chiqqan  guruh)  o‘laroq,  zavod  tizimlari  o‘zlarining  bir  mashhur  erkak 
hayvondan    kelib  chiqqanidan  tashqari,  alohida  tanlash  va  juftlash  orqali 
erishilgan  hislatlari  bilan  ajralib  turadi.  Odatda  tizimlar  3-5  bo‘g‘in  saqlanib 

---

 
35 
turadi, keyin undan yangi tizimlar ajralib chiqadi, u ham ma’lum vaqtdan keyin 
yangi tizimlarga o‘z joyini bo‘shatib beradi. 
Har bir tizim zot an’analarini saqlagan holda o‘z tipiga ega bo‘ladi. 
D.A.  Kislovskiy  va  V.O.Vitt  har  bir  zotda  6-7  tizim  bo‘lishi,  ularning  bir 
qismi  so‘nib,  ikkinchilari  paydo  bo‘ladi,  umuman  olganda  ba’zi  paytlari  15-16 
tagacha  tizimlar bo‘lishi mumkin. Bunday holat zotni doimiy takomillashishini 
qarindosh  urchitishsiz  amalga  oshirish  imkonini  beradi.  Mujassam  qilish 
maqsadida  tizimlararo  krosslar  amalga  oshiriladi,  ya’ni  sermahsul  tizimlarga 
asos bo‘ladi. 
Ye.A.Borisenko  (1967)  zotni  tizimlar  bo‘yicha  urchitish  quyidagilarni  o‘z 
ichiga olishini aytgan: 
1.  Mashhur  erkak  nasldor  hayvonni  ajratib  olish,  uning  avlodlarining 
hisobini  olish; 
2.  Maqsadli  tanlash  va  juftlash,  kerak  hollarda  qarindosh  juftlashni 
qo‘llash; 
3.  Zotda sermahsul urg‘ochi hayvonlar guruhi bo‘lishga erishish; 
4.  Boshqa tizim hayvonlaridan oqilona foydalanish; 
5.  Ushbu tip talablariga javob bermagan hayvonlarni puchak qilish; 
6.  O‘zaro mos tizim va oila hayvonlarini juftlash; 
7.  Hayvonlarga  me’yordagi  oziqlantirish  va  saqlash  sharoitlarini  yaratib 
borish. 
Sof zotli urchitishda oila imkoniyatlaridan keng foydalanish taqozo etiladi. 
Urg‘ochi hayvonlar o‘z o‘g‘illari orqali yangi tizimlarga asos solishi mumkin.