Jamurad yangiboyevich, amirov

Buqalar  jinsiy  faoliyati.  Buqalardan  oqilona  foydalanish  ulardan  uzoq 
muddat  davomida,  ko‘proq    nasl  olish  imkoniyatlarini  yaratib  beradi.  Ayniqsa 
yuqori  mahsuldor,  nasldor,  yaxshilovchi  buqalardan  15-20  yil  foydalanish 
ulardan olinadigan avlodlar miqdorini ko‘paytiradi. 
    Buqalarda    jinsiy  faoliyat  balog‘at  yoshiga  erishgandan  boshlab 
to‘xtovsiz davom  etadi. Ularning      jinsiy  faoliyatini  saqlab  turish uchun  to‘g‘ri 
oziqlantirish va saqlashni tashkil qilish kerak.  

---

 
169 
Buqalarning  jinsiy    faolligi,  urug‘ining  sifati,  urug‘ni  otalantirish 
qobiliyatini doim nazorat qilib borish  kerak  vaqtlarda choralar ko‘rishni taqozo 
qiladi.  Buqalarga  berkitilgan  sigirlar  sonini  uning  holatiga  qarab  rejalashtirilib 
boriladi.  Sut  va  sut-go‘sht  qoramolchiligida  sun’iy  urug‘lantirish  muhim  o‘rin 
tutadi.  Bu  usul  urg‘ochi  hayvonlarni  qochirishda  o‘zining  ijobiy  tomonlari 
qachonlardir  tasdiqlangan.  Bu  usuldan  keng  foydalanilganda  asl  buqalar 
avlodlarini  tezroq  ko‘paytirish  bilan,  foydalanilgan  buqalar  sonini  keskin 
kamaytirib katta iqtisodiy samara va turli qoramollarning yuqumli kasalliklarini 
tarqalishini oldini olish mumkin. 
Go‘sht qoramolchiligida ko‘proq tabiiy qochirish amalga oshirilib, sigirlar 
va  urg‘ochi  tanalar  erkin  yoki  qo‘ldan  qochiriladi.  Tabiiy  qochirish  ko‘p 
hollarda salbiy tomonlari bilan ajralib turadi, unda buqalar talab qilinadi bu esa 
iqtisodiy jihatdan o‘zini oqlamaydi, ko‘p buqalar talab qilinishi natijasida  sifati 
past  buqalardan  ham  foydalanishga  to‘g‘ri  keladi,  bu  esa  avlodning  sifatiga 
salbiy  ta’sir  ko‘rsatadi,  ayniqsa  bu  usul  keng  foydalanilganda  hayvonlar 
o‘rtasida jinsiy va yuqumli kasalliklarni tarqalish imkoniyati yaratiladi. Bundan 
tashqari  bu  usulda  ba’zi  hollarda  urg‘ochi  hayvonlar  jismoniy  jarohat  oladi, 
podada  bir  qancha  buqa  ishlaganligi  naslchilik  ishlari  hisob-kitobini  to‘g‘ri 
yuritish 
imkonini 
bermaydi 
va 
qochirish-tug‘ish 
jarayonini 
to‘liq 
rejalashtirishdan mahrum qiladi. Yana bu usul hayvonlarning kelib chiqishi, tana 
tuzilishi,  konstitutsiyasi  va  mahsuldorligiga  qarab  yakka  juftlashni  puchga 
chiqaradi, bu esa podani tezroq takomillashtirishni orqaga suradi. 
Qo‘ldan qochirish  erkak va urg‘ochi hayvonlarni alohida saqlashni taqozo 
etadi.  Har  kuni  ertalab  va  kechqurun    urg‘ochi  hayvonlar  podasi  tekshirilib 
kuyga kelganlari ajratiladi va buqalar turgan xonaga keltirilib maxsus  qochirish 
moslamalarga  (qochirish  stanogi)  kirgiziladi  va  juftlash  rejasidagi  buqa  bilan 
qochiriladi. Bu ish har kuni kuyukishda 2 marta qaytariladi, bu davr ichida sigir 
buqaxonada  ajratilgan  maxsus  joyda  saqlanadi,  uning  kuyukishi  so‘ngandan 
keyin podaga qo‘shiladi. Bu usul bilan zootexnika va naslchilik hisob-kitoblarini   
to‘g‘ri  olib  borish,  bir  buqaga  berkitilgan  sigirlar  sonini  ko‘paytirish  va  jinsiy 
yuqumli kasalliklarni oldini olishni osonlashtiradi.  
Su’niy qochirish eng samarali podani to‘ldirish usuli bo‘lib, podalarni qisqa 
vaqt  ichida  takomillashtirishning  quroli  bo‘lib  xizmat  qiladi.  Bu    usulda  asl  – 
avlodlarning  mahsuldoligi  bilan  tekshirilgan  buqalardan  keng  miqyosda 
foydalanish  imkoniyatlari  yaratadi.  Bu  usulda  bir  yilda  bitta  buqa  urug‘i  bilan 
o‘rtacha 1500-2000 bosh urg‘ochi hayvonni qochirish mumkin,  ma’lumotlarga 
qaraganda mashhur buqalar urug‘i  bilan bir yilda 20000 sigir, urg‘ochi tanalar 
qochirilgan.  Bu  raqamlar  shundan  dalolat  beradiki,  buqalar  sonini  ishlab 
chiqarishda  keskin  kamaytirish  mumkin.  Bu  usulning  afzalligi  yana  shundan 
iboratkim,  bunda  buqalar  urug‘ini  olib,  muzlatib  xohlagan  vaqtda,  xohlagan 
hududda foydalanish mumkin. 
Su’niy  qochirish  natijasida  turli  qoramol  kasalliklarini  jinsiy  yo‘l  bilan 
tarqalish zanjirini o‘zib tashlaydi. 

---

 
170 
Buqalar  jinsiy  faoliyatini  yaxshi  saqlab  turishi  uchun    ulardan  me’yorlar 
darajasida foydalanish kerak. Ko‘pincha buqalardan bir haftada 1-2 marta urug‘ 
olish ulardan uzoq va samarali  foydalanishni ta’minlaydi. 
Urug‘larni  muzlatish  usuli  bilan    uzoq  muddat  saqlash  40-50  yillarda  
ishlab  chiqarishga  joriy  qilindi,  70-yillarga  kelib  esa  murtakni  (zarodish) 
muzlatib  saqlash  usulini  joriy  qilishni  podolarni  tezroq  takomillashtirish  
imkoniyatlarini yaratib berdi.