Жалолиддин румий тарихий-биографик роман



Download 12,72 Mb.
Pdf ko'rish
bet6/222
Sana23.02.2022
Hajmi12,72 Mb.
#147376
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   222
Bog'liq
55.Jaloliddin Rumiy - Radiy Fish

утиб, ftfii- 
йулакай шахарларни талаб-топталаб, Бухорога томон юрди. Дах­
шатли боскин хдкидаги хабарлардан кУркувга тушган одамлар 
йулларда тУда-тУда булиб, мусулмон дунёсининг гарбий тара- 
фига караб кетишарди. Султонул Уламо хали инсон рухининг 
улмаслиги туррисидаги диний акидалардан йирок, факат Уз сар- 
кардасининг буйрурию бутпарастликнинг маълум расм-русмла- 
рига буйсунувчи Чингизхон галалари забт этилган мусулмон 
шахарларини нечук горат килишларини аник билмаса-да, ле­
кин мугуллар боскинидан сунг Хитойга бориб келган савдогар- 
лар хикоясидан буни тасаввур эта оларди. Бу хикояларнинг бир 
учи Султонул Уламо урилларининг хам кулогага чатилган эди.
MyFWuiap одатда шахарни эгаллаб, ахолини калъадан ташка- 
рига, дал ага чикишга амр этишарди. Кейин шахарни талашар, 
карпшлик курсатилган булса, уни ер билан теп-текис килиб 
ташлашарди. Хунармандлар, ёш хотунларни ажратиб, кул килиб 
хайдашар, колганларни катор турризиб, киррали орир чукмор- 
лар билан бошларига уриб, Улдиришарди.
Мусулмон садцогарларининг хикоясича, Чингиз бало-казодай 
елиб утган Уша Хитой мамлакати худди дапгги-биёбонга ухшаб 
колган эди. Тупрокжасадлардан суйилиб - купчиб кетган, мур- 
даларнинг куланса хиди димокни ёрарци, Пекин дарвозалари ёнида 
t o f - t o f
суяклар кдлашиб ётарди. Айтишларича, мугиллар шахдони 
босганда, олтмиш минг хитой кизи душман }фшга тушмаслик 
учун Узини калъа деворидан пастга отган экан.
Нахотки,Балх хотин-кизларини э^м шундок бир космат кута- 
ди? Нечун, кайси гунохлари учун? Нахотки, улар башарасини 
бир бор хэм кУрмаган шох ва унинг уламолари жинояти эвазига 
шу кдцар даздшпли жаэога мусгахик булишса? Агар хар кимга 
нияти-ю килмипшга яраша бериладиган булса, унда мехрибон ва 
хрлол-покиза опаси якинда узатилиб, хозир огироёк булиб кол­
ган Фотима-хотуннинг гунохи нима? ШУрлик кетолмай, энди 
шу ерда колади. Ёки отасига мурид бршшп кУшнисининг кизи, 
юзи ойдек дум-думалок Ун яшар Гавхарнинг айби нима экан?
Бу саволларга жавоб тополмаган ун икки яшар Жалолиддин 
умрида илк дафьа кЭДР-газаб туйди. Лекин кимга карши? Шох- 
га, такдирга кэршими ёки бегунох жонларнинг халокатидан 
башорат этган отасига каршими?
У кУРКУВга тушиб, юзини киблага, Макка томонга утирди, 
тиз чукиб кафтларини бетига босиб, тавба-тазарру айтиб, уч 
ракат намоз укиди. Устози Саид Бурхонидцин юракда Аллох-
www.ziyouz.com kutubxonasi


нинг лутфи-карамига шубха уйгонаркан, шундок; кдлиш ке­
рак деб Ургатган эди. Бирок, енгил тортмади. Кунглини кемир- 
ган ^дахшатли хаёллар уни тарк этмади.
Уша хаёллар ичра яна Гавхарнинг дум-думалок, юзи пайдо 
булди. Шунда у эслади: кизнинг отаси, шайх Султонул Уламони 
деб Самаркднддан Балхга кучиб келган савдогар Шарафиддин 
Лоло якдода, пиримнинг этакларини куйиб юбормагаймен, пи- 
римга эргашиб, дунёнинг нариги чеккасига хам боришга хозир- 
мен деб айтган эди. Демак Гавхар хдм улар билан бирга кетади. 
Шу хаёл уни бироз овувди, ушалиб, тупрокда айлангудек булса, 
кейин дунёга хеч кдчон келмайдиган бебахо гавз^арни уз куллари 
билан кущариб кушаётгандек туюлди.
У оёк^а турди.
У Гавх,арни бор-йуги бир-икки бор кУриб, бир икки суз 
к,отган эди, холос. Нега шу дахшатли хаёл дакикдларида унинг 
назаридан кизнинг ойдек юзи, юракка тикка бокувчи дум- 
думалок, кузлари шу кдцар тиник; намоён булди? Бу кузлар 
унинг хотирасига кдчон урнашди экан?
Шуни эсладию шолгомдек к?т-кдзариб кетди.
Бу вок,еа бундан икки йил олдин Уша хайрли жума куни руй 
берган эди. Ха, у чиндан хдм хайрли эди. Чунки Саид Бурхо- 
нидцин акаси билан унга тинмай ёд олдирадиган сарфу нахв, 
тафсири Куръон ва узга машакдатлардан озод эди. Жалолиддин 
дарсларни кдйналмай, осон Узлапггирар, лекин барибир бирор- 
та шеърий девонни варакдаб, болохона айвонида узи яюса-ёлтаз 
ишни афзал курарди.
ша куни кечга якин уларнинг томи га, одатдагидек, тенг- 
дош журалари, отасига мурид тушган кушнисининг утллари, 
махалла болалари чикдщци. Ака-ука келганларни мезбонларга 
хос сиполик билан кдршилаб, курпачаларга ущазишди. Жало- 
лиддин эса бузчининг угли. Синон билан шатранж уйнамок, 
учун айвонга утди, бошкалар кучадан угган-кдйтганларни ма- 
зах-майна кдлиш, ошик,-нард уйнаш, талашиб, куч синашмокда 
машгул булдилар.
Жалолиддин жураси билан шатранж доналарини тахтага те- 
риб, энди уйнамок^ш экан, кучада ногора таракдаб крлди. Бо­
лалар 
гуж.
булиб том бошига келищди.
Бир саф ола-курок, сарбозлар турна-кдтор булиб, шахар- 
нинг гарбий дарвозаси томон кетиб боришарди. Олдинда чавкар 
отларда турк суворийлар, уларнинг ортидан чопон этакларини 
белларига бар уриб, камарларига пичок, осган, дагал-купол най-
САКРАШ
www.ziyouz.com kutubxonasi


залар кутарган пиёда жангчилар — ёшлар, кдрилар, кдпчоклар, 
тожиклар, хиравийлар, хоразмийлар. Зотли жийрон айгир мин- 
ган, баланд салласининг печи унт кулогагача осилиб тушган 
сок,оли шамолда хилпираб, кимматбахо туни ёкдсини сийпалаб 
бораётган юзбоши уларга сардор эди.
Болалар пщ ар сарбозларининг хоразмшох бошлаган касофат 
урушга боришини оталаридан эшитишган, лекин хар кдлай, 
найзаларнинг офтобда товланиши, юзбоши такдан ятагон кдлич 
сопининг яркдраши, отларнинг гижинглаши уларни беихтиёр 
махлиё кдлиб куйди.
HoFOpa садоси кдлъа деворларидан нарига Утиб тинди. Сар- 
бозларга йул бушатиб, бурчак-бурчакка кдпишган халойик, яна 
одатдаги рала-говур билан иш ташвишига тушди. Шунда фаьдх- 
хукукдпуносшшг укли Маъсуд хоразмшохнинг шайхул аъзам 
Сухравардий билан учрашуви хдкдда хикоя кила бошлади. Сух- 
равардий Бардод халифасидан элчи булиб келган экан, унинг 
шох билан учрашувидан уруш чикдбди.
Шох аввалида шайхни эшикда роса кущирибди, кейин кабул 
кили бди. Кдбул килибдию лекин утиришга таклиф этмабди. Бу 
ёлгиз элчилик унвонига эмас, балки шайхлик шаънига хам 
беписандлик ва х^корат экан. Шайх Сухравардий пайгамбар хдди- 
сини зикр этишга изн сурабди. Хоразмшох изн бериб, одатга 
кура тиз чукиб эшитибди. Хадисда пайгамбар мусулмонларга 
Аббос хонадонига зиён етказмагайсиз, деб васият этган. Хали­
фа Носир уша аббосийлардан эди.
Хоразмшох оёкка кдлкибди, лекин газабини ичига ютибди. 
«Мен туркдирмен, — дебди у, — арабча сузларни жилла тушун- 
маймен. Лекин бу хдциснинг маъносини англадим. Аббос авло- 
дига зиён етказиш уйимда хам, хаёлимда хам йук. Аммо, менга 
аник, маълум булишича, халифаи руйи замин ушаларнинг купи- 
ни зиндонларда сакламокдаки, улар уша ерда тутилиб, купай- 
иб ётишибди.
Инчунин, ушбу хадисни сени бу ёкка жунатган зотнинг 
Узига Укиб берганингда куп фойдали иш булур эди». Жавоб 
чакки булмабди, зеро халифа Носир хоразмшох Мухаммадцан 
колишмасди, у хам йул, восита танлаб утирмас,тож-тахт даъво- 
гарларини зиндонда тутишни афзал курарди.
Болакайлар муйсафид уламоларга ухшаб, бахс-мунозарага 
тушиб кетшцци. Халифаи руйи замин бутун жамоатнинг фойда- 
сини деб бир мумини-мусулмонни, боз устига Аббос хонадо- 
нидан чиккан кимсани банди зиндон этиши жоизми, ахир Уша 
хонадонни пайгамбарнинг узи ярлакдб, хайробод этмиш-ку. 
Бахс-мунокдша чузилиб кетди, хамма далил кдииб, катталар- 
дан эшитганини айтарди, узининг айтгудек сузи йук эди.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Жалолиддин бахсга аралашмади, у мустакдлликни се вар, 
лекин уни худа-бехудага куз-куз килишни ёкгирмасди.
- Куп гап — эшакка юк! — деб тортишувга чек куйди бузчи- 
нинг укли Синон. - Эй факд\бачча, кел, беллашамиз, мард 
булсанг, анави томга сакра...
У самаркдндлик савдогар Шарафудцин Лоло уйининг томи- 
га шпора этди ва енги ичидан бухорча кашта тикилган рУмолча 
олиб, силкиди: — Манавини гаровга куяман!
Болалар том лабига келиб, пастга кдрашди: уртада куюк, 
буталар усиб ётар, икки уйнинг орасидаги масофа, чамаси, 
беш газдан кам эмасди.
Ф акщнинг угли билан бузчининг угли хувди савдогарларга 
ухшаб кул ташлашди.
Синон томнинг бериги бетигача тисарилиб борди-да, этаги- 
ни белига кдстириб, дупписини кулига олди, сунг отилиб, 
кушдек учиб, нариги томга сакради. Кейин яна шу йул билан 
ортга кайтди. Маъсуд эмас, боища болалар хдм ботирланиб, би- 
рин-кетин сакращци. Шунда хамма Жалолидаинга каради — сак- 
рамай хаммадан оркдца колган ёлгиз уша эди.
Султонул Уламонинг угли хаммадан оркдца колсинми? Ту- 
™лганидан нимжон, хаёлчан ва таъсирчан булган Жалолиддин 
югур-югурни, бакириб-чакириб уйнашни хуш курмасди. Ле­
кин ойиси Мумина-хотун хал ал бермаганда, балки уша касо- 
фат беш газ масофага сакраган булармиди. Аксига олиб, худци 
шу пайт ойиси болаларини чакириш учун томга чиккан эди. У 
икки уй орасидаги ораликда томон елдек учиб бораётган бола­
сини курдию куэларини чирт юмиб олди.
- Жалол!
Дахшатли кичкирикка хамма кайрилиб кдради. Жалолиддин 
том бошида тухтамокчи булиб уринди, лекин узини тутолмай, 
кулларини аланг-саланг силкиб, пастга кул ади...
Одатда севгувчи аёллар ва оналар уз Утллари ва махбублари- 
нинг фоний жисми-жони учун куйиниб, уларни номаълум ёкка 
сакрашга куйишмайди, ушалар рухининг угтайиб, камол топи­
шига монелик килишади. Акл-идрок нури билан ёритилмаган 
бундок мехр-мухаббат оламни кучмокда шайланган уша нора- 
сида рухларга кУл-КДНот булиш Урнига, уларнинг килтирик 
буйинларига тош-занжир булиб осилади, худбинлик ва пасг- 
кашлик чохига судрайди, окибат-натижада эса улар олам ва одам 
бирлигининг буюк асроридан бебахра колишади...
Ойисининг жон холатда кичкирига Жалолиддиннинг кулок- 
ларини тешиб юборгуцек будци. Унга томон Укдек о тл и б кела- 
ётган яшил япрокли буталарга юзбошининг шамолда хилпираб 
бораётган соколи, отларнинг терлаган чови, крлъа дарвозаси
www.ziyouz.com kutubxonasi


томон бораетган сарбозларнинг найза ва дубулгалари кушилиб, 
аралаш-куралаш булиб кетди...
Томдагилар угирилганда, Жалолиддин гойиб булган эди. На 
нариги, на бериги томда куринмасди. Улар дод-фарёд кутариб, 
том бошига югуриб боришганда, икки уй орасидаги буталар 
кдлт этмай турарди.
У кузини очиб, илк курган нарсаси к,оп-к,ора ва дум-дума- 
лок, кузлари билан унга ^айратланиб тикилиб турган к^залок,- 
нинг фариппадек юзи булди. Уша, бугун сунгги бор отаси уйи- 
нинг томида тураркан, куз унгида намоён булган самаркдндлик 
савдогар Лолонинг крзи — кичкина Гав^ар-бонунинг чехраси.
Унинг ранги буздек окэдиб кетган, юзи тирналган эди. Урни- 
дан тураётиб, Жалолидд ин аввал унга томон югуришиб келаётган 
болаларни, кейин ойиси билан энагаси Насиба-хотунни курди. 
Жураларининг кузларида кулгу-мазах курганда ^ам, бахдрнав 
чидарди. Лекин уша кузларда йикдиганга шафк^т, ожизга ачиниш 
маъноларини ^ам илкади. Кдлбвда отасининг гурури кузвалди.
У оёкда турди. Ва беихгиёр, отасининг иборалари билан уша 
сунгги дакдкдца куз унгидан учиб утган руёларни тасвирла- 
мовда бошлади:
— Мени яшил либос кийган навкарлар осмонга олиб учи- 
ришди. Арши-аъло атрофида айлантиришди. Сизнинг дод-фарё- 
дингизни эшитиб, таган ерга кундиришди.
У гапирган сайин, болаларнинг кУзларидаги ачиниш ва ма- 
зах э(урмат-эз£гиром билан алмашинди: щ , бунакрсига ёлгаз 
Султонул Уламо утлигина муяссар булгай! Лекин етти яшар 
Гав^арнинг кузларида *амон хдйрат акс этарди. Уша кузларга 
тикилиб туриб, у шундок, деди:
— Томдан томга мушуклар *ам, олмахонлар ^ам сакрай олур. 
Лекин рухдар диёрига факдт э^гиросга тулганлар сайру саёз^ат 
айлар. Ха шундок^ Хозир ун икки ёшида ота уйи билан хайрла- 
шаркан, уша сузларини эслаб уялиб кетди. Аникроги уша сузлар­
ни эмас, уларнинг к^й тур ва о^анг билан айтилгани, Ушандок; 
сузларни айтишга ундаган Fypypmm эслаб уялди.
Лекин, нафсиламрни айтганда, Ушанда у алдамаган эди. 
Уша 
хатарли сакраши унинг юксак рущй чУккилар сари чексиз сай­
ру саёз^атида увок„ аммо биринчи кддами эди.
КАРВОН
— Жалол! Жалол! — деб ча^ирди пастдан ойиси. Шу замон 
унга акс-садо бергандек, Балх шаэфининг жамики миноралари- 
дан муминларни намозга чорлаб, муаззинлар азон айтиб юбо- 
ришди.
www.ziyouz.com kutubxonasi


- Аллоз^у акбар! Аллоз^у акбар!
Куёш бощи. Жалолиддин истар-истамас зинапояга оёк, куйди. 
Куллари билан деворни пайпаслаб, корошулик чуккан х,овлига 
тушди.
Уйда шамчирок, ёкдшди. Унинг шуъласи липиллаб, шип- 
шийдом булиб колган деворларни ёритди.
Отаси акаси билан жойнамозда тиз чукиб ултирибди.
Султонул Уламо 
уз 
она шазфида сунгги бор багоят берилиб, 
хуфтон намозини уквди. Шу кеча ун икки яшар Жалолиддин 
з;ам у ёнбошидан - бу ёнбошига агдарилиб, акасининг бир 
меъёрда пишиллаб ухлашига кулок солиб, алламаз^алгача куз 
юммади.
Кейин здовлига чикди. Ховуз буйвдаги чинор тагига бориб 
турди. Шамол тинган. Кум-кук шоз^идек ёйилган самода юлдуз- 
лар Fyx-Fyx ёнади. Отхонада отлар тш щ ириб, туёкпарини ду- 
киллатади. Кдйдадир шу атрофца югурик туялар уйкусираб, «уф» 
тортади. Эртага уларни нотаниш йуллардан узок-узокдарга ана 
шу туялар олиб кетади.
У кукка бокди. Сунгсиз юлдузлар уммонида унсиз милтираб, 
алас-элас кузга чалинган нукга — уз юлдузини тодди. Якинца 
отасининг бир муриди кумагида уни таниб олган эди. Ушанда 
термулиб, абадиятдек чексиз туюлган умр йулида бир з^афта, бир 
йил, ун йилдан сунг мени нималар кугаркин, деб уйларга толди.
Уларни тонг корошусвда оёкда туркизшцци. Ховлида туя- 
ларга юк ортишарди: хдр туяга икки бойлам, з^ар бойламда — 
саккиз пуд, бари китоблар эди. Туяларнинг букириши, отлар- 
нинг кишнаши юкчиларнинг бакирик-чакирикпари билан куши­
либ кетган эди. Саад Бурзфниддин гок вазмин туриб, карвон- 
боши билан бир нималар ^акдца гапиришар, гох укдек отил- 
ганча юкчилар ёнига бориб, уларга тиришиб-тирмашиб кумак- 
лашарди. Саид уларни биринчи рабштача кузатиб бормок^и, 
сунг узи бурилиб, она шазфи Термизга кдйтмок^ш эди.
Ана шу югур-югур, рала-говур ичвда сокин-совуккон турган 
ёлгаз отаси эди. У катга дасгор Ураб, одми калами тун кийган 
эди, то нопармон ёпинчикди огни кувдаланг килишмагунча, шу 
алпоздажим кртиб тура берди. Саид узанги тутаркан, у умр буйи 
от миниб юрган одамларга ухшаб, эпчиллик билан узини эгарга 
одци. Олтмшцдан ошган булишига к^рамай, коматини адл тугиб, 
боягича савлат, совукконлик билан хрвлвдан чикди.
Куча 
тирбанд эди. Юк ортилган туялар турна цдтор булиб - 
тизилиб турар, бирининг бурундигидан утказилган чилвир бо- 
ищасининг коринбогига богланган эди. На юганларда зийнату 
такрнчоклар, на Уркачларда ипак гиламлар, на туялар бошида 
безак учун такдладиган укпар — попилдирикдар. Юк бойламлар
www.ziyouz.com kutubxonasi


фа^ат буз, кандир, чарм билан уралган. Куриниб турибдики, 
карвон со^иби узи билан фоний дунё мол-давлатини эмас, 
кунгил бисотидек абадий, зил-замбил хакикатларни олиб кет- 
мокда. Факат айрим туялар устида оддий сурпдан тйкилган со- 
явонли кажавалар урнатилган. Аёллар, болалар ва ногиронлар 
бегоналар назаридан эмин булиб, ана шу туяларда кетишади. 
Жалолиддин \ар канча оёк тирамасин, ойиси унамади, уни ана 
шу соявонлардан бирига уткизди. u
Отасини муридлари ураб олди. Унг томонда Саид Бур\онид- 
дин билан шайх Хужагий, чап томонда шайх Нажож Х,ажожий 
билан факдх, А^мад ва самаркандлик Шарафуддин Лоло.
Карвон оксокол — сарбон кул кутариб, юзига фотщ а торт- 
ди. Аввал эшак минган карвончилар, кейин от минган отаси ва 
унинг муридлари йулга тушищди.
Карвонбоши биринчи туянинг бурундигига бойлаган аркон- 
ни силтади ва унинг бир учини узи утирган эгарга кистирди. 
Ана, карвоннинг энг охирида келаётган тева буйнидаги кунги- 
рок \ам жиринглаб, акс-садо берди. Ана шу садо остида хдли 
куп йиллар кечади, Балх шазфидан чиккан шу увоккина бола 
бир кун келиб башарият ифтихор этадиган шоир ва донишманд 
Жалолиддин Румий булиб танилади. Лекин у \еч качон карвон 
кунгирогининг шу мунтазам жарангини унутмайди, зеро, бу 
садо унга замон умрининг чексизлиги-ю инсон умрининг но- 
кислигини хамиша эслатиб туради.
www.ziyouz.com kutubxonasi


И к к и н ч и б о б
И Н ТЩ О ВА ИБТИДО
www.ziyouz.com kutubxonasi



Download 12,72 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   222




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish