Жалолиддин румий тарихий-биографик роман



Download 12,72 Mb.
Pdf ko'rish
bet14/222
Sana23.02.2022
Hajmi12,72 Mb.
#147376
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   222
Bog'liq
55.Jaloliddin Rumiy - Radiy Fish

...Бир кун бир тилчи олим кемага куйди кладам,
Сарфу нсщв билурмисен, дарт ? - деб сурди шу дам.
— Йук,, йуц, билиш %аё%да, билмам уаттоки бир суз,
Олим дер: — Ярим умринг зое утибди, афсус.
Дарт ранжи-аламин ютиб, жим колур, ана —
Денгизда шамол уйнаб, кутарилур пуртана.
— Сузишни билармисиз уазратим?

сурар dapFa,
— И щ -йщ , сувдан курцамен, сувда сузиш цаёкда.
Шунда дарт тилига келур муцаррар шу суз:
— Унда бутун умрингиз зое утибди, афсус....
Жалолиддин саволларга куз югуртди: уламолар крзининг сузи- 
га ишонмай, уни синов кдлишмок^и.
— 
K.OF03 ва кдлам! — буюрди у факдхга, гуё жавоб кдндок, 
булишини хозирок, курсатиб куямиз, дегандек.
Хар бир саволга шошилмай жавоб битди-да, сунг тажрибали 
табиб турли-туман дориворлардан битта «дармон» ясагандек, 
уларни бир жойга жамлади, зеро, хилма-хил ходисалар зами- 
рида ягона бир мохият ётишини у яхши биларди.
Жавобни битказиб, хозир бир чеккада жимгина бош эгиб 
турган анави чол ховликдб «дармон»ни етказар экан, уни ют- 
ган имтщон олувчиларнинг башаралари кдндок, кдйшайиб ке- 
тишини бир зум тасаввур этди. Кейин 
к
,
о ро зн и н г
оркд бетига 
тобора рохдтланиб, тацщи мулойимат — ахмокрна, аммо эвох- 
кн, мукаррар бу уйиннинг к,оидалари шуни талаб кдларди — ва 
ички захарханда ила куйидагиларни битди:
«Шу руйи заминнинг уламойи киромлари! Маълумингиз 
булгайким, Курьоннинг учинчи сурасидаги ун туртинчи ояти- 
да зикр этилмиш «Симу зар уюмлари, дулдул отлар» ва хоказо- 
ларга хирсу хавасни камина хонакрю Мадраса ила тарк этиб, 
уларни акобир ва бузрукзодалар хизматига хдвола этганмен. Бирор 
мансабни даъво кдлмагаймен, бирор нимарсага куз тикмагай- 
мен, илоё, улурларнинг давлатлари зиёда, рохатлари пойдор 
булаверсин. Биз алардин кул узиб, узлатга чекиндик. Шон-шух- 
ратдин воз кечиб, хонанишин булдик. Агар истасалар шу но- 
машруъ ва харом саналмиш рубобни хам кулимиздан куйиб, 
аларга тущаймиз. Биз уни назардан четда хор-абгор холда учра- 
тиб, илкимизга олдик, илло, факдру хэдирларга шафкдт-му- 
рувват ойинида булиш - хакдаату диёнат эгаларига пайрамба- 
римиз васиятидур».
www.ziyouz.com kutubxonasi


Чучварани хом санабсиз, азизлар! Шу чокдача рубобни тор- 
таб ололмаган экансиз, бундан кейин хам ололмайсиз. Бу дори 
кднчалар тахир булмасин, уни ютишингизга турри келади...
Бир неча кундан кейин хамиша узгаларнинг ак^ига суяниб, 
уз га уламоларга такдид кдпиб яшовчи факдх чол Аълоидцин 
Сирянусни заргарлик дуконида учратиб, чидаб туролмади, «амри 
маъруф» кдцци:
- Шундок,, урлим, шундок,- Камина шу кдцар куп мутолаа 
этмишманки, юкласанг, бир эшакка юк булур. Аммо бирор 
жойда рубобни шаръий деб укдмадим!
Жалолиддиннинг жуббапуш — сиёхпушлар устидан ралабаси- 
ни муридлари ичида хдммадан куп Сирянус тантана кдцар эди. У 
устозига ухшаб фикрини олимона такаллуф пардасига ураши жоиз 
эмас эди, шунинг учун гапнинг пуст калласини айтиб цУя кщди:
- Отахон, магар сиз эшакка ухшаб укдгансиз, инчунин, 
Хеч нарса тушунмагансиз!
...Тинглангиз панду-паёнимни менинг,
О гох этгувчи каломимни менинг.
Кур-курона кимки такущц айлагай,
Узни рам бирла уятга шайлагай.
Бир тунаб Утмокда азми хонак,о —
БУдди бир кун бир йуловчи бенаво.
Эшагин элтиб окилга, бойлади,
Ем-хашак, сув берди, андак сийлади...
Хонакдца Ултурур эрди кдтор,
Бир гурух суфий гадолар оч-нахор.
Англай олгингму, аё сен, тук; киши,
Не уйинлар курсатур очлик иши?
Ул гурух сакраб хамона турдилар,
Бир кдрор айлаб, о тл га юрдилар.
«Ул расули холику халлок^ эгам,»
Чорасиз к;олсанг, улакса е, деган!
Сотдилар эшакни, шай айлаб шу чок, -
Нон, таом бирла неча бир шамчирок,.
www.ziyouz.com kutubxonasi


«Ох,, бутун бир айш этармиз!» — деб чунон, 
Ул гурух содди кейин шовк^н-сурон.
«Рам-машакдат булди, форш ётмадик,
Роса турт кун булди, бир туз тотмадик!
Тобакай бундок; жасорат? Тобакай 
Бизни мах,куми маломат англагай?
Биз магар одам эмасми? Бизда х,ам 
Бир ажаб айшу тараб булгай бу дам!»
Боракалло, ул базмга етдилар,
Сохиби эшшакни таклиф этдилар.
Сурдилар дил ихтиёрини анинг,
Исмию юрти - диёрини анинг.
Кургузиб лутфи-карам, мезфи-ниёз, 
Ул-азиз мехмон, булар мехмоннавоз.
Сийпалар турва-таёган кдй бири,
Сийлалар эрди оёгин кдй бири.
Кай бириси упди ил кин шу нафас,
Ул эса окди эриб, суз к;отди, бас:
«Базм этармиз, базмимиз андок, булур,
Гар бутун айш этмасак, кдндок; булур!»
Еб-ичиб булгач, муродга етдилар,
Сунг кунгилларни яна хуш этдилар.
Турдилар рак,си-самога саф-кдтор,
Шифтга урлаб учди шунда чанг-рубор.
Рак,с тушиб, го* узни хар ён урдилар, 
Шифт ила деворга сок;ол сурдилар.
Бок; аларга, ким алар суфий эмиш,
Ким аларни суфийи — софий демиш!
*

*
Ох, к«ачон мен бир \икоят айлагум,
Бир хикоят бир ривоят айлагум?
53
www.ziyouz.com kutubxonasi


Куфри-гафлат мухрини бузгайму мен,
Чин хакдоат мадхини тузгайму мен?
Бок,, кулик уйнайди тулкдн устида, 
Бетиним тугщин яшайди остида.
Хар ривоятга хакдкдг х о булур,
Гохи пищ он эрса, го* пайдо булур.
Сизни бавд этмиш ривоят охири,
Не билан битгай хикоят охири.
Куча-куйда болакайларни магар, 
Кдндалотчи буйла авраб, жазб этар.
Тингла, мен суйлай, не булди ок^бат, 
Кдйда дон, кдйда сомон — кургил факдт.


*
Битгаси андак баландрок, Ултириб,
Бир тарона бошлади, кдрсак уриб.
Уртанарди, охига йук, эрди шак,
Хониши: «Эшак йук.одди! Вой эшак!»
Шунда суфийлар бари бошлаб чапак, 
БУдди жУр: «Эшак йухрдди! Вой эшак!»
Йулчи хам жУр будди шунга бегумон, 
Солди у: «Эшак йух,олди!» — деб сурон.
Тонггача куп айши-рохат сурдилар,
Сунгра «Хайр!» деб ХЭР томон таркдлдилар.
Колди йулчи бенаво сал оркдрок,,
Хорган эрди, 
й у л
босиб 
р о я т
узок,.
Йулга тушмок^и булиб сунг турди ул, 
Турдию 
о р и л
томонга юрди ул.
Лек эшак йук, «Ха, хизматкор, бали,
Уни элтмишдир магар сув бергали».
www.ziyouz.com kutubxonasi


Келди хизматкор, ва лекин, бу не *ол? 
Ховликдб: «Эшак кдни?» — деб сурди чол.
«Вой, ажаб... Бу не бало щгсингдадир?
Эй жаноб, у балки соцояингдадир!»
Шунда мехмон *ам тугакди: «К$й нари 
Сен уша айёрлигингни, пуч бари!
Мен эшакни сенга топширдим? Сенга! 
Берганимни к^йтариб бергил менга!
Уз сузида ул расули хдк, эгам, 
«Олганингни кдйтариб бергил!» - деган
Келмасанг инсофга, билгил бегумон, 
К,озига судраб этарман шул замон!»
Шунда дер шУрлик мулозим, ул хдкдо: 
Эшагингни дустларинг сотди ахир!
Мен уларнинг олдида ожиз эдим,
Ха, улар куп, мен эса ёлгаз эдим.
Ким мушукка бовар этгай гушти-ёг? 
Кимки бовар этса а^воли чаток,!
Ха, уларга эшагингиз булди, шай,
Юзта оч куппакка бир мушукчадай!»
Суфий 
айтди: «Майли шундок, булди гап, 
Ул гуру* элтди эшакни торткдлаб.
Сен нечун менга хдмоно етмадинг, 
Кирдикорни менга маълум этмадинг?
Кугкррардим мен эшакни бир йула,
Минг тадорик, чораи — тадбир ила!»
«Келдим уч карра. Солардингиз *амон: 
«Вой, эшак! Эшак йУк,олди!» — деб сурон.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Уйладимки, сизга иш маълум эрур,
Балки бахш айлар ажаб шавку-сурур,
Буйла кисмат балки бахш айлар зиё,
Бежиз эрмасдир, ахир сиз-авлиё!»
Суфий 
о \
чекди: «Сукдр такдид ила 
Мен х,алок этдим узимни бир йула.
Узни улдирдим, алардек еб-ичиб,
Еб-ичиш деб ор-номусдин кечиб!..»
БИРИНЧИ ШАМНИНГ ОХИРИ
... Жалолиддиннинг юзида табассум зохдр булди. Ва бир ла\- 
за котиб колди. Унга шундок, туюлаяпти шекилли? Аллакайдан 
рубоб навозиш этарди.
Шам «чарс-чурс» этиб, олови липиллай бошлади. У жудаям 
теранликда, рухининг к,оронгу гумбазлари остида рубоб садо- 
лари акс-садо бериб, илдом уйгониб келаётганини сездию уза­
ниб, микроз ила шамнинг сухтасини олди.
Яна рубоб торлари ун таратди. Намотки, угли Валад отаси­
нинг хаёлини шгеаган булса, ёки мусикий унга кандай таъсир 
этишини билиб, унинг тафаккурлари окимини бошка бир йулга 
солмокчи булдимикин: кейинги пайтларда отасининг кечалари 
якка-ёлш з ултириб, узундан-узок, уй-хаёл суришларидан пича 
чучиб колган эди у. Йук,-йук, аникроги, \акикдт мах,буби Ва­
лад ултириб, зериккан: отасидан олдин ухлашга и стирола этиб, 
кулига рубоб олгану мени х;еч кимса эшитмайди, деб узича 
машк кдпаёттан булса, ажабмас.
Бу фикр уйгониб келаётган севинч шуълаларини сундириб, 
тасаввурини яна эски йулга, отаси Бавдод мадрасасига улти­
риб, халифанинг номашруъ ишларини мазаммат этган уша 
окшомга бурди.
Мусикий хотин кишига ухшайди. Уни чури деб истифода 
этаркансан, халифа Носирлиддиниллох.га ухшаб, узингда ин- 
сонни ухлатиб, \айвонни уйготасан.
Лекин уни севишинг, унга бирикиб, бир тулкинда окишинг, 
шу йусинда рухиятингдаги чин инсоний мо^иятни уйготиш учун 
илк кддам куйишинг *ам мумкин.
Самоъ — сафобахш анжуман. Ишк-мух^ббат ила эдрсу-хрвас бо- 
шка-бошка булганидек, у хдм халифанинг эрмакларига ухшамайди.
Ха, \озир у отасини тушунади. Султонул Уламо самоъ нелигини 
биларди. У мусикийга кэрши турган экан бунинг сабаблари бор эди.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Самоъ — уйгониш. Лекин зиндонда ётган ма*бус уйгонишни 
истамайди, уйгониш уни банди зиндон эканини яна бир карра 
эсга солади. Богу-бустонда ётган киши эса огир тушлар сунгги- 
да хурсанд булиб уйгонади. Мусикий — туйлар, байрамларга 
ярашик^ мотамга муносиб эмас.
«Хозиргача Саноий ва Аттор каби барча буюк суфийлар ай- 
рилик, — хджрондан суйламишлар. Бизнинг сузимиз - висол 
васфида. Мана мо^ият».
Султонул Уламо батамом аввалги, фигону-фарёдлар даврига 
мансуб эди. Унинг угли Жалолиддин эса узга йул тутди.
Не бахтки, Кунёда халойик, мусшфш ва ашъор деса, жонини 
беради. Жалолиддин ярим асрдан бери шу ищарда яшаркан, най ва 
рубоб наволари, кушик, ва тароналар муаззинларнинг ioroioigi ти- 
ловатларвдан кам яшрамайди. Агар шогирддаридан бирови кэзо кди- 
гудек булса, тобут олдида Куръон тиловат кдпган хрфизлар эмас
мусикий чалиб, ракрга тушиб, устоз разалларини куйлаб муридлар 
боришади. Негаки тобутда оддий мусулмон эмас, чин ошик, ётади. 
Ошикдар эса улмайди. «Васфимиз-васфи висол, хджрон эмас...»
Бирок, висол хдкдца суз юритишдан олдин барча хджрон алам- 
ларини татиб куриш лозим, баъзилар барча к;овун навларини, 
барча *арф куринишларини билиб олишади-ку, ана шундок,.
У илк *ижрон — ватандан айрилик, азобини дастлаб Багдод- 
да чеккан эди.
КОЙИМ БУЛМАГАН ЖАЗО
Шайх Сухравардийнинг сурови билан отаси Бардоднинг мас- 
жиди жомеида ваъз айтди. Жалолиддиннинг эсида к;олгани: ерда 
к,атма-к,ат тушалган чушек гиламлар, шифтга осшлик, \айбат- 
ли к,андиллар, биллур шамдонларда ёнган бехдооб кофурий 
шамлар, намозхонларнинг ютиз сафлари, уламоларнинг оппок; 
сокдплари. Бирок, битга х,ам суз-калима эсида крлмаган, афти- 
дан отаси ушанда Балхда айтганларини кдйта такрорлаган эди, 
холос.
Аммо х,озир, орадан ярим аср утгач, у кузини юмса, бас, 
Бард од мадрасасидаги *ужранинг лойшувок, деворларидаги бод- 
рингни эслатувчи муьжаз накдхлар, майда-чуйда дор-дугларга- 
ча, тасаввурида шундок; намоён билади. Ушанда у тун буйи 
ухламай, деворга тикилиб ётган, тун буйи уша девордаги Балх 
билан абадий айриликдинг дахдиатли манзаралари куриниб тур­
ган эди.
Улар масжиддан чик^шганда, бутун Бардодда дув-дув хабар 
тарцалганди: «Чингизхон кушинлари Хуросоннинг неча бир 
ша^арларини топтаб, Балхни ураб олганмиш...»
www.ziyouz.com kutubxonasi


Ушанда Султонул Уламо утллари ва муридлари ила хуф- 
тондан тонггача тоат-ибодатдан бош кутармади. Отаси нелар деб 
илтижо этди, Жалолиддин аник; билмас эди, аммо унинг ун- 
сиз шивирлаётган лабларидан «Кудратли ва мар^дмагли эгам, 
дарго\ингга шукур!» — деган нидо бир неча бор учганини ку- 
шод эшитди.
Балки отаси ушанда бедиёнат уламоларни жазога мустадик, 
этгани учун Алло^га шукрона айтгандир? Ёки ройибдан хабар 
бериб, Хуросонни тарк этишга ишорат этгани учун шукрона 
айтдимикин? Ким билади. Жалолиддин эса куйиб-Уртаниб, 
кузларидан юм-юм ёш куйиб, энагаси Насиба буви, опаси 
Фотима-хотун, унинг *али тугилмаган чакалога, бирга-бирга 
уйнайдиган журалари, она шахридаги таниш ва нотаниш барча- 
га яратгандан шафкат-мурувват суради. Аслида одамлар дуоси- 
нинг маъноси маълум: «Ё Худо, шу буладиган ишни булдирма!»
Лекин унинг дуоси ижобат булмади. Чингизхон шахдрни 
олди, шэдар остонасида *алок булган суюкли невараси Муту- 
раннинг кдсоси учун хдммани киличдан утказишга буюрда
Хоразмшох Мухаммад, Бах,оуддин Валад башорат этгани- 
дек, шармандаларча кочди ва Бахри Хазардаги овлок, кумлок, 
бир оролда умрини охир этди.
Султонул Уламонинг дщшатли башорати руёбга чикди. Аммо 
у каромат этгани бир жазо койим булмади. Бардодда у халифа 
Носирлидцинилло* жазога мустадок булур, деб каромат этган 
эди. Лекин халифа хдромга ботганича ботиб, туйгунича айш- 
ишрат этиб, уз ажали билан куз юмди. Мугуллар Уттиз йилдаи 
сунг Бардодни олишганда,унинг Урнига халифа Алъ-Му*тасим- 
билло^ни копга тикиб, тепкилаб Уддиришди. Нафсиламрини 
айтганда, у х,ам ишратбозликда анави халифадан колишмас, 
шундок бир жазога муносиб эди.
Лекин буни жазо деб аташ турримикин? Ахир у яшаганда 
*ам, улганда х,ам халифа эди. Магар мугуллар чиндан *ам «Ху­
донинг кздр-разаби» эса, у жиноятга яраша жазо олди, ^дкди 
бир кийнокда дучор булди. Мусулмон оламининг юз минглаб 
кишилари бегунохдан-бегуно* тупрокка коришаётган бир пай­
тда унинг гуно^ига яраша топган заволи хдк эди.
Мингларча одамлар отларнинг туёга остида топталиб, туп- 
рокда крришаётганда, бошкдларнинг гуно^и учун шахдц булиш 
жазо эмас, Мансур Халлож *авас этса арзигулик кисмат эди.

Мугуллардан уч юз йил мукаддам у Бардод кучаларида ваьз 
у айтган, «Анал-*ак!», яъни «Мен — *ак,ман (худоман)!» — деб 
кичкирган эди. Ана шу иши учун уни калтаклаб, калласини 
танасвдан жудо этиб, мурдасини уша майдоцда ёкишган эди. У 
онгли равишда уз-узини азобларга дучор этган ва дахшатли
www.ziyouz.com kutubxonasi


кдйнокдарга чидаб бергани учун хам «Инсон-^ак,» деб айтган 
сузи келажак авлодлар наздида ^ак,ик,ат сузи булиб обру-эъти- 
бор цозонмадими?
Уламолар, китобхонлар, жидд-жилд мукдддас китоблар, мас- 
жидлар, уларга к^тшилиб, икки юз минг Балх фукдроси хдлок 
булди. ХудожУй-осий, о^ил-авом, гуно*кор-гуно*сиз, хдммаси 
бир текис тупретда к,орищди.
Юз мингларча халойик билан жон талашиб, жами кдвму 
царивдоши, бутун шазфи, балки жумла халвдши Улим кутаёт- 
ганини \и с килиб турган киши космата ило^ийнинг хщушгига 
шак келтириши мукдррар.
Жалолиддин *ар бир хамша^арининг улимини уз улимидек 
кечинди. Багдодда уни домига тортган ватандан айрилиш изти- 
роби сабаб будцию у хамма нарса кдсмати ило*ийга борлик, 
деган эътик.оддан кечиб, инсон узининг азму-иродаси ила курки- 
камол сари интилиши керак, деган эътикдц йулида илк кдцам 
иЗгёщи.
Учинчи куни уларнинг карвони халифа пойтахтининг Fap- 
бий дарвозасидан чикиб, Куф йули билан Маккага томон йул 
олди.
Кетма-кет келаётган соябонлардан бирининг нимочик, пар- 
дасидан куз ташлаб, Жалолиддин бирдан Узида йук; суюниб 
кетди: Гав^арбону улар билан бирга борар эди.
www.ziyouz.com kutubxonasi



Download 12,72 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   222




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish