Jaloliddin Jo‘rayev

Hisobiy amallar
:
یباسح یاهلمع متشه دوب
یباين یلاخ ددع لخد زا شوگ
(Бувад ҳаштум амалҳои ҳисобӣ,
Гӯш аз дахли адад холӣ наёбӣ.)
Tahsiliy amallardan sakkizinchisi 
hisobiy amal
lardur. Buni 
esa adadlardan xoli tofolmaysan.
دشاب رايسب لمع نيا عورف
دشاب راوشد کيب کي حرش هک
(Фурӯи ин амал бисёр бошад,
Ки шарҳи як ба як душвор бошад.)
Bu amallarni turlari juda ko‘p. Ularni bayon qilmoq og‘ir.
یلاق و ليق یبار و رتهب نامه
یلاثما ار اهنآ یضعب ميامن
(Ҳамон беҳтар ва робе қилу қоле,
Намоям баъзе онҳоро амсоле.)
Yaxshisi shudurki, ularni ba’zilarini misol ko‘rgazaman. 
Chunonchi “Ahmad” nomida muammo:
یاج ینک ردنا یکي رگ ار یکي
یارلد مان نآ وت دقن دوش
(Якеро гар яке андар куни ҷой,
Шавад нақди ту он номи дилорой.)
Masalani hal qilish: Ism moddasi “
یکي
” (“yaki”), “
یکي
” (“yaki”) 
lafzlaridur. Chunonchi birinchi “
یکي
” (“yaki”)dan murod “
دحا
” (“Ahad”)
dur. Ikkinchi “
یکي
” (“yaki”)dan murod harflar sonidur. “
یکي
” (“Yaki”) 
jummal hisobida qirq adadidur. Bu adaddan “
م
” (“mim”) harfi iroda 
qiling‘ondur. Mazkur “
م
” (“mim”) harfi
دحا
” ” (“Ahad”) ichra joy olsa,
دمحا
”” (“Ahmad”) bo‘lur.
Va yana “Sadr” nomida:
تسا نوبز تمشچ رد ديشروخ رگا
تسا نوچ هک یراب نيبوب هم نآ خر
(Агар хуршед дар чашмат забун аст,
100
Jaloliddin 
JOʻRAYEV

---

Рухи он маҳ бубин боре, ки чун аст.)
Agar ko‘zung o‘tkurligidan quyoshni zabun qilgan bo‘lsa ham, 
u go‘zalni yuziga bir nazar qilg‘ilki, qanday ekanligini bilasan.
Masalani hal qilish: Ism moddasi “
رمق
” (“Qamar”), “
یراب
” 
(“bori”)dur. “
رمق
” (“Qamar”)ni bosh harfi “
ق
” (“qof”)dur. Mazkur 
jummal hisobida “
دص
” (“sad”)dur. (“bori”) tahlil bo‘lsa, “
یر
”–“
اب
” 
(“bo”-“ri”) bo‘lur. Ya’ni mazkur “
دص
” (“sad”) “
ر
” (“re”) harfi bilan 
bo‘lsun deganidur. Shunday bo‘lgach, “
ردص
” (“Sadr”) hosil bo‘ladur.
Va yana “Yusuf” nomida:
نادندب بل نآ همين مديزگ
ناهنپ تشاد مناهد زا ار ناهد
(Газидам нимаи он лаб ба дандон,
Даҳонро аз даҳонам дошт пинҳон.)
[U labning yarmini tishladim. Og‘zini og‘zimdan yashirin 
tutdi.]
“
بل
” (“Lab”) jummal hisobida o‘ttuz ikki. Uni yarmi esa, o‘n 
olti. Bu raqam esa “
وي
” (“yu”)ni raqamidur. “
نادند
” (“Dandon”) murodifi 
“
نس
” (“sen”). Uni lab esa “
س
” (“sin”) harfi. Tarkib “
سوي
” (“yus”)dur. Va 
yana “
ناهد
” (“dahon”)ni murodifi “
مف
” (“fam”). Uni labi esa, “
ف
” (“fe”)
dur. Majmu’i tarkib “
فسوي
” (“Yusuf”)dur.
Va yana “Shams” nomida muammo:
هاوخلد هجورب رسب مرمع دور
هام نآ یلاس رد مدب امنب ور وچ
(Равад умрам ба сар бар ваҷҳи дилхоҳ,
Чу рӯ бинмо ба дам дар соле он моҳ.)
[Damda yilda u oyni yuz ko‘rsat, umrim dilxohlik vajhida 
boshiga boradi.]
Masalani hal qilish: Yil o‘rta hisob uch yuz oltmish kun. Va 
yana “
هام
” (“moh”)ni boshi hamal hisobida qirqdur. Jam’i to‘rt yuzdur. 
Mazkur “
سمش
” (“shams”) ham jummal hisobida to‘rt yuzdur.
Va yana “Usmon” nomida:
راربا ديشروخ نآ دوخ مان یپ
راسنوگن تشگنا ود مه زا داشک
(Пайи номи худ он хуршеди аброр,
Кушод аз ҳам ду ангӯшти нагунсор.)
[U xurshidi abror o‘z nomining yo‘lida egilgan ikki barmoqni 
bir-biridan ajratdi.]
Masalani hil qilish: ism moddasi “
مان
” (“nom”), “
راربا
” (“abror”), 
“
تشگنا ود
” (“du angusht”) lafzlaridur. Chunonchi “
مان
” (“nom”)ni izi “
م
” 
(“mim”) harfi. Adad hisobida qirqdur. “
راربا
” (“Abror”)ni izi “
ر
” (“re”) 
harfi. Adadi ikki yuzdur. “
تشگنا
” (“Angusht”)da bo‘lgan “nigunsor” 
101
Abdurahmon Jomiyning “Risolayi muammoyi manzum” asari va uning tarjimasi

---

harflar “
ن
” (“nun”) hamda “
ش
” (“shin”) harflarini chiqarib tashlaganda 
“
ا
” (“alif”), “
ک
” (“kof”), “
ت
” (“te”) harflaridur. Jummal hisobida bularni 
adadi to‘rt yuz yigirma birdir. Yuqorida hosil bo‘lgan adadlarni 
qo‘shganda olti yuz oltmish bir bo‘lur. Bu esa “
نامثع
” (“Usmon”) 
harflarini yig‘indisiga barobar.
تيانک دمآ مهن نوناقب
تياغ هب یليصحت لامعا ديسر
(Ба қонуни нўҳум омад киноят,
Расид аъмоли таҳсилӣ ба ғоят.)