Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

o„z mablag„lariga va jalb qilingan mablag„larga 
tasniflash
mumkin. Yuqorida keltirilgan passiv operatsiyalarning 
birinchi va ikkinchi shakllarida banklarning o‗z mablag‗lari yuzaga 
keladi, qolgan oxirgi ikki shaklda esa bankning jalb qilingan resurslari 
yoki bank uchun qarzga olingan – kredit resurslari yuzaga keladi. Shu 
bois bank passivlarining hajmi bankning o‗z mablag‗lari va uning 
majburiyatlari yig‗indisidan iborat bo‗ladi.
Banklar amaliyotining xo‗jalik subyektlari faoliyatidan farqli 
xususiyati shundaki, agar korxona, tashkilotlar o‗z faoliyatini olib 
borishda xarajatlarining aksariyat qismini o‗z mablag‗lari hisobidan 
amalga oshirsa, banklar faoliyatida esa ularning o‗z mablag‗lari yoki 
kapitali u faoliyatining 15-20 foiz ehtiyojini qoplaydi. Bu holat bozor 
munosabatlarining faol ishtirokchisi bo‗lgan banklarning moliyaviy 
barqarorligi va likvidliligi uning resurslari tarkibidagi o‗z mablag‗lari 
salmog‗iga, faoliyatining ko‗lami esa jalb qilingan mablag‗larga 
bog‗liqligini ko‗rsatadi. Banklarning passiv operatsiyalarni amalga 
oshirish orqali resurslarni shakllantirish imkoniyati va huquqi, 
boshqacha qilib aytganda, chetdan mablag‗larni jalb qilish chegarasi 
Markaziy bank tomonidan belgilanadi va muvofiqlashtiriladi hamda u 
bankning qanday tashkiliy-huquqiy shaklda subyekt sifatida faoliyat 
yuritayotganligi, uning o‗z mablag‗lari hajmiga bog‗liq bo‗ladi. Bank 
resurslari tarkibida davlat mablag‗larining mavjud emasligi banklarning 
passiv operatsiyalari yordamida, ular resurslari hajmini oshirishda 
muhim ahamiyat kasb etadi. Bankning passiv operatsiyalari yordamida 
xo‗jalik oborotida bo‗lgan bo‗sh pul mablag‗lari bank resurslariga jalb 
etiladi. Shu sababli passiv operatsiyalar nafaqat bank resurslarini 
shakllatirish uchun, balki pul muomalasining barqarorligini ta‘minlashda 
ham muhim ahamiyatga ega. Banklarning o‗z mablag‗lari hajmining 
yuqori bo‗lishi banklar faoliyati barqarorligini ta‘minlashning asosi 
hisoblanadi. Bankni tashkil qilishning ilk bosqichidagi xarajatlar, bank 
109
ing minimal miqdori bankning barqaror faoliyatini ta‘minlash uchun 
o‗rnatiladi.
Tashkil etilayotgan bank kapitalining yetarlilik darajasini 
belgilashda