Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

“hamma narsa mijoz uchun”
degan tamoyilga asoslangan 

---

52
bo‗lishi kerak. Bu tamoyil bank mijoz uchun to‗laligicha javob berish 
zarurligini bildiradi, uning daromadini ta‘minlaydi. 
Mijozlar tomonidan qaraganda, bank har doim sherik tashkilot 
hisoblanadi. Sheriklik munosabatlari ikki tomonning o‗zaro qiziqishlari-
ga va roziliklariga asoslangan holda amalga oshirilishi lozimligi tufayli 
bank mijozlar manfaatini ta‘minlashni birinchi o‗ringa qo‗yishi lozim. 
Tijorat 
banklari 
faoliyatining 
keyingi 
tamoyili 
banklar 
ko‗rsatadigan xizmatlar va operatsiyalarning 
universallashuvi
va 
diver-
sifikatsiyasi
bo‗lib, banklar faoliyatining turli tarmoq va sohalarni 
qamrab olishini kam risklilik asosida yuqori daromad olishga 
yo‗naltirilgan bo‗lishi lozim. 
Banklar qaysi mulk shakliga asoslanganligidan qat‘i nazar ularning 
faoliyati yuqoridagi tamoyillarga asoslanadi. 
Oldingi paragrafda ta‘kidlanganidek, banklar aksiyador jamiyat ka-
bi ochiq turdagi yoki yopiq turdagi aksiyador banklar bo‗lishi mumkin. 
Aksiyadorlar safiga kirish aksiyalarni sotib olish yo‗li bilan amalga 
oshiriladi. Huquqiy va jismoniy shaxslar banklarning aksiyadorlarini 
sotib olishi va aksiyadorlar bo‗lishi mumkin. 
Ba‘zi tijorat banklari paylar (badallar) hisobidan tashkil qilinishi 
mumkin. Bu turdagi banklarning qatnashchilari ham huquqiy va jis-
moniy shaxslar bo‗lishi mumkin. 
Xususiy banklar – jismoniy shaxslarning pul mablag‗lari hisobidan 
tashkil qilingan banklar hisoblanadi. 
Bajaradigan operatsiyalariga qarab tijorat banklari universal va 
maxsus banklarga bo‗linadi. 
Universal banklar xilma-xil operatsiyalar bajarish, har xil xizmatlar 
amalga oshirish xususiyatiga ega bo‗ladi. Maxsus banklar ma‘lum 
yo‗nalishlarga xizmat ko‗rsatib, o‗z faoliyatini shu yo‗nalishlarda 
yutuqlarga, samaradorlikka erishishga bag‗ishlaydi. Bunday banklarga 
tarmoqlarga xizmat ko‗rsatuvchi banklar, eksport-import operatsiyalarini 
olib boruvchi banklar, investitsiya banklari, ipoteka-zamin banklarini ki-
ritish mumkin. 
Joylashish belgisiga qarab tijorat banklari: xalqaro, respublika, 
mintaqaviy, viloyat banklariga bo‗linishi mumkin. 
Tarmoqlarga xizmat ko‗rsatishga qarab: sanoat, qurilish, qishloq 
xo‗jalik, savdo va boshqa banklarga bo‗linishi mumkin. 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida banklarning roli, ularning iqtisodiyot-
ga ta‘siri o‗sib bormoqda. Kredit muassislari, aholi, korxona, tash-
kilotlar, kompaniyalarning bo‗sh pul mablag‗larini yig‗ish va joy-
61
muhim vositasi sifatida mikromoliyalash 
sohasi 
rivojlanishini 
rag‗batlantirish; 
- tijorat banklarida hisob-kitob va hisobotlarning yangicha 
yondashuvlarini shakllantirish hamda zamonaviy texnologiyalari va 
uslublarini joriy qilish, moliya-bank axboroti saviyasi hamda sifatini 
oshirish, yetakchi xalqaro reyting tashkilotlari talablariga muvofiq undan 
keng ko‗lamda foydalanishni ta‘minlash; 
- respublika tijorat banklari va moliya institutlarini dunyoda qabul 
qilingan standartlar, uslubiyatlar va baholash ko‗rsatkichlari tizimida 
ishlay oladigan, professional tayyorlangan yuqori malakali mutaxassislar 
bilan mustahkamlash, moliya-bank faoliyati sohasida kadrlarni 
tayyorlash va qayta tayyorlash tizimini yanada takomillashtirish; 
- bank nazorati bo‗yicha Bazel qo‗mitasining yangi tavsiyalarini, 
shuningdek, nobank kredit tashkilotlari faoliyati ustidan nazoratni 
takomillashtirish bo‗yicha chora-tadbirlarni bosqichma-bosqich tatbiq 
etib borish, ya‘ni tijorat banklarining kapitali yetarliligiga nisbatan 
talablarni oshirish, tijorat banklari kapitali tarkibida ularning inqiroz 
holatlari ta‘siriga barqarorligini ta‘minlaydigan barqarorlashtirish 
zaxiralarini yaratish, nobank kredit tashkilotlari uchun qo‗shimcha 
majburiy iqtisodiy normativlarni kiritish borasidagi ishlarni bosqichma-
bosqich takomillashtirib borish vazifalari belgilab olingan.