Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

LIBOR (LIBOR)
– ―Banklararo kreditlar va 
depozitlar bozorida London taklif etish stavkasi‖ misol bo‗la oladi
. 
LIBOR
stavkalari bir necha eng rivojlangan mamlakatlar valyutalari 
bo‗yicha va davrlar (1 hafta, 1, 2, 3, 6, 9 va 12 oy) bo‗yicha aniqlanadi. 
Ko‗pdan-ko‗p hollarda ―Libor stavkasi‖ terminida funt sterlingdagi 
depozitlar bo‗yicha stavka tushuniladi. Har bir yirik tijorat banki har ish 
kunining ertalab soat 11:00 da mavjud holat bo‗yicha pul bozori 
konyunkturasiga bog‗liq ravishda stavkani qayd etadi. Shuningdek, yana 
bazaviy (rasmiy) foiz stavkalarning PIBOR - Parij foiz stavkasi, NIBOR 
– Nyu-York foiz stavkasi, MIBOR – Moskva foiz stavkasi kabi turlari 
ham xalqaro amaliyotda keng qo‗llaniladi. Eng ko‗p qo‗llaniladigan foiz 
stavka – bu 
LIBOR (LIBOR) 
bo‗lib u nafaqat xalqaro bozorlarda, balki
ba‘zi mamlakatlarning ichki bozorlarida ham qo‗llaniladi. Bazaviy foiz 
stavkalar jalb qilingan mablag‗larning real bahosi, bu sohadagi bank 
xarajatlari, ssudalar bo‗yicha foyda normasi va risk mukofotidan kelib 
chiqib o‗rnatiladi. 
Tijorat banklari moliyaviy holati ijobiy bo‗lgan, birinchi darajali 
qarz oluvchilarga kreditlarni berishda 
“PRAYM–REYT”
stavkalaridan 
foydalanadilar.
401
- mijozning umumiy tashkiliy asosi, yuqori tashkiloti to‗g‗risida 
ma‘lumot yig‗ishi; 
- kredit hujjatlarini, kafolat, garov, veksel, shartnoma va 
boshqalarni ko‗rib chiqish; 
- muammoli holatdan chiqish rejasini ishlab chiqishi lozim. 
Bank faoliyati doimo riskli operatsiyalar bilan bog‗liq bo‗lgani 
uchun, ular faoliyatida doimo muammoli kreditlar yuzaga keladi. 
Respublika tijorat banklari kredit portfelining tahlili shuni ko‗rsatadiki, 
ba‘zi bir banklarda bunday kreditlar salmog‗i ancha yuqori. Bu 
kreditlarni boshqarish, ularni o‗z vaqtida undirib olish ancha vaqt va 
mehnatni talab qiladi. Hozirgi vaqtda tijorat banklarida muammoli 
kreditlar bo‗yicha ishlarni kredit bo‗limi xodimlari olib boradi. Bu 
jarayonning ijobiy tomoni shundaki, kredit bo‗limi xodimi shu kreditni 
berganligi uchun mijozni, uning moliyaviy ahvolini yaxshi bilishi 
mumkin. Ikkinchi tomondan shu bank xodimi yetarli nazorat olib 
bormaganligi sababli shunday muammoli kredit yuzaga kelgan bo‗lishi 
mumkin. Shu sabab muammoli kredit yuzaga kelganligi yoki mavjudligi 
to‗g‗risida axborot aniqlangandan keyin muammoli kreditlar bilan 
ishlash bo‗limi kreditni sog‗lomlashtirish bo‗yicha choralar ko‗rishi, 
muammoli holatdan chiqish strategiyasini ishlab chiqishi lozim. 
Muammoli kreditlar yuzaga kelish sabablari bo‗yicha bir-biridan 
farq qilsada, ularning oldini olishda quyidagi yondashishlar qo‗l kelishi 
mumkin: 
- qarzni restrukturizatsiyalash dasturini ishlab chiqish; 
- qo‗shimcha hujjatlar va kafolatlar olish; 
- qo‗shimcha fondlarni to‗xtatish yoki qo‗shimcha inyeksiya qilish; 
- garovni sotish; 
- boshqa aktivlarni sotish; 
- kafolat bo‗yicha to‗lovni talab qilish; 
- boshqaruvni almashtirish; 
- menejment ishlarini olib borish; 
- huquqiy masalalarni ko‗rib chiqish v.b. 
Amaliyotdan ma‘lumki, banklarning bankrot bo‗lishida asosan 
uchta sabab bo‗lishi mumkin. Bular kreditlarning qaytarilmasligi yoki 
boshqa aktivlarning yo‗qotilishi, banklarning nolikvidliligi va banklar-
ning asosiy faoliyatidan keladigan zararlardir. Bu omillarning har biri 
bank kapitalining kamayishiga olib keladi. Bank kapitalining me‘yordan 
pastga tushishi bankning to‗lovga layoqatsizligidan, uning aktivlariga 
nisbatan majburiyatlari oshib ketganligidan, boshqacha qilib aytganda, 
uning bankrotligidan dalolat beradi va bank litsenziyasidan mahrum 
bo‗lishi mumkin.
Banklar muammoli kreditlar bo‗yicha ehtimoliy yo‗qotishlarga 
zaxiralar ajratishlari, zaxira fondining yetarliligi eng kamida bir oyda bir 

---

402
marta ko‗rib chiqilishi kerak. 
Quyidagi jadvalda kredtlarning sifat tasnifi bo‗yicha zaxiralar nor-
masi keltirilgan. 
52-jadval