Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

Bankning tugatilish jarayoni
quyidagi
bosqichlardan 
iborat:
- moddiy nazorat va inventarizatsiya; 
- aktivlarni tekshirish; 
- aktivlarni baholash va sotish; 
- sotuvdan tushgan tushumlarni joylashtirish; 
- tugatish jarayonini aniqlashtirish. 
Bank tugatilishi boshlangandan so‗ng Markaziy bank moddiy 
nazoratni o‗rnatadi va likvidator inventarizatsiya o‗tkazadi. Shuningdek, 
likvidator aktivlarni tekshirib tugatish hisobotini tayyorlashi lozim. Un-
da yakuniy balans, vakillik hisob varaqalari ahvoli to‗g‗risidagi hisobot-
lar, pul mablag‗lari va valyuta hisobini yuritish, balans va kredit portfeli 
bo‗yicha kreditor qarzdorligini tekshirish natijalari aks ettirilishi lozim. 
Likvidator bank aktivlari bo‗lgan, ya‘ni pul mablag‗lari, ssudalar, qim-
matli qog‗ozlar, valyuta mablag‗larini baholaydi va sotadi. Tugatuvchi 
aktivlarni tekshiruvdan o‗tkazgandan keyin, vakillik hisob varaqlarinig 
holati, pul va valyuta mablag‗lari hisobini yuritadi, kreditor qarzdorlik 
va bank inventar vositalarini o‗zida aks ettiruvchi yakuniy balansni 
tuzadi. Pul mablag‗lari, ssudalar, qimmatli qog‗ozlar, valyuta 
mablag‗lari bankning moliyaviy aktivlari hisoblanadi. Pul mablag‗lari, 
valyuta, monetalar, hisob raqamidagi mablag‗lar nominal qiymati 
bo‗yicha baholanadi. Qimmatli qog‗ozlar fond birjasidagi holat bo‗yicha 
baholanadi. Kredit portfelidagi kreditlar uchinchi tomonga sotiladi. 
Kreditlar bahosi ularning sifatiga bog‗liq bo‗ladi. 
Muammoli kreditlar bo‗yicha olingan ta‘minot sotuvga qo‗yiladi 
yoki sudda ko‗rib chiqishga o‗tkaziladi. Tugatuv jarayonida jismoniy 
shaxslarning omonotlari birinchi navbatda to‗lanadi. 
Likvidator nizomga asosan omonatchilar va kreditorlar talabini 
qondirish kerak. Tugatish ishlari yakunlangandan so‗ng likvidator 
bajarilgan ishlar to‗g‗risidagi yakuniy hisobotni va tugatish balansini 
tuzadi va Markaziy bankka taqdim etadi. Markaziy bank likvidator 
taqdim etgan hujjatlarni o‗rganib chiqib, bankni banklarni ro‗yxatga 
olish Davlat kitobidan chiqarib tashlash to‗g‗risida qarorni qabul qiladi. 
83
- davlat ro‗yxatidan o‗tkazish va litsenziya olish uchun berilgan 
barcha talablarni bajarish; 
- barcha tashkiliy-texnikaviy tadbirlarni amalga oshirishlari, binolar 
va uskunalarni tayyorlashlari, bank operatsiyalarini avtomatik amalga 
oshirish maqsadida dasturiy-texnikaviy vositalarni tayyorlashlari, kassa 
uzelini Markaziy bank talablariga muvofiq tayyor holga keltirishlari; 
- O‗zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan belgilangan 
eng kam miqdordan kam bo‗lmagan miqdorda ustav kapitalini 
to‗lashlari va ustav kapitali to‗langanligini tasdiqlovchi hujjatni taqdim 
etishlari; 
- bankni davlat ro‗yxatidan o‗tkazish uchun bank ustav kapitali eng 
kam miqdorining 0,1 foizi miqdorida, filiallar ro‗yxatga olinayotganida 
esa ushbu mablag‗ning yarmi miqdorida haq to‗lanishi, ustav 
kapitalining 30 foizidan ortig‗i xorijiy shaxslarga tegishli bo‗lgan 
banklar va shu‘ba banklarini ro‗yxatdan o‗tkazishda 5000 AQSh 
dollariga teng summada haq to‗langanligini tasdiqlovchi hujjatlar taqdim 
etilishi lozim. 
O‗zbekiston Respublikasining tijorat banklari o‗z ustav kapitallarini 
norezident hisobidan ko‗paytirishlari yoki aksiyadorlar tomonidan 
aksiyalarning norezidentlarga sotilishi uchun belgilangan tartibda 
Markaziy bankning oldindan roziligini olishlari shart. Ushbu talabga 
rioya etilmay tuzilgan banklar haqiqiy emas deb topiladi va bank 
operatsiyalarini amalga oshirish uchun berilgan litsenziya bekor qilinadi. 
Bankni ro‗yxatdan o‗tkazish va bank operatsiyalarini amalga 
oshirish uchun litsenziya berish masalasi Markaziy bank talab qilgan 
barcha hujjatlar to‗liq taqdim etilgan va tegishli talablar bajarilgandan 
keyin bir oy ichida hal etilishi kerak. Banklar Markaziy bankda 
ro‗yxatga olingan paytdan boshlab yuridik shaxs maqomiga ega 
bo‗ladilar.
Litsenziya berishdan oldin Markaziy bank arizachilarga bank 
tashkil etish sohasidagi faoliyatlarini davom ettirish imkonini beradigan 
dastlabki ruxsatnomani beradi.
Dastlabki ruxsatnomani berish to‗g‗risidagi qaror ariza va u bilan 
birga barcha zarur hujjatlar taqdim etilgan kundan boshlab ko‗pi bilan 
uch 
oy ichida qabul qilinadi va muassislarning moliyaviy 
imkoniyatlarini 
hamda 
obro‗sini, 
bank 
rahbarligiga 
taklif 
etilayotganlarning kasb malakalarini, biznes-rejani, moliyaviy rejani, 
kapitalning tuzilishini, tegishli bank binolari va uskunalar bilan 
ta‘minlash imkoniyatlarini baholashga asoslanadi. Muassislar bank 

---

84
tashkil etish uchun dastlabki ruxsatnomani olganlaridan keyin litsenziya 
olish hamda bankni davlat ro‗yxatidan o‗tkazish uchun zarur bo‗lgan 
tashkiliy-texnikaviy talablarni bajaradilar. O‗zbekiston Respublikasi 
Markaziy banki tomonidan berilgan dastlabki ruxsatnoma bir yil 
davomida yuridik kuchga ega bo‗lib, muassislar ushbu vaqt ichida 
barcha tashkiliy-tayyorgarlik ishlarini amalga oshirishlari va bankni 
davlat ro‗yxatidan o‗tkazishni yakunlashlari lozim. 
Bankni ro‗yxatga olish va unga litsenziya berish uchun muassislar 
dastlabki ruxsatnoma olingan kundan boshlab uzog‗i bilan olti oy 
muddatda qonun hujjatlarida belgilangan talablarni bajarishlari lozim.
Bankni ro‗yxatga olish va unga litsenziya berish haqidagi qaror 
Markaziy bank talablari bajarilgan kundan ko‗pi bilan bir oylik 
muddatda chiqariladi.
Bank operatsiyalarini amalga oshirish uchun litsenziya berish 
yuzasidan qaror qabul qilishda bank biznes rejasining maqbulligiga, 
bank 
kapitalining 
adekvatligiga, 
daromadlikning 
kelgusidagi 
istiqbollariga, ko‗zda tutilayotgan rahbarning malakasi va obro‗-
e‘tiboriga, bankni ochish uchun taqdim etilgan hujjatlarning amaldagi 
qonunchilikka muvofiqligiga e‘tibor beriladi. 
Tijorat banki O‗zbekiston Respublikasi Markaziy bankida davlat 
ro‗yxatidan o‗tgandagina tashkil etilgan deb hisoblanadi va yuridik 
shaxs statusini oladi. 
Banklar tomonidan chet elda o‗z filiallari, vakolatxonalari va shu‘ba 
banklarini ochish hamda banklarni tashkil etishda qatnashish uchun 
Markaziy bankning ruxsatnomasini olish Vazirlar Mahkamasining 2014-
yil 10-martdagi 56-son qarori bilan tasdiqlangan «Bank faoliyati 
sohasida ruxsat berish tartib-taomillaridan o‗tish tartibi to‗g‗risida»gi 
nizomga muvofiq amalga oshiriladi. 
Bank ustavida bank faoliyatini amalga oshirish yo‗nalishlari 
ko‗rsatiladi. Har qanday yuridik va jismoniy shaxslar bank muassislari 
sifatida ishtirok eta oladilar. Har bir aksiyadorning ustav kapitalidagi 
ulushi ―Banklarni ro‗yxatga olish va ularga litsenziya berish tartibi 
to‗g‗risida‖gi nizomda ko‗rsatilishicha 2000-yilning 1-yanvaridan 
boshlab ustav kapitali umumiy miqdorining 20 foiz, 2001-yilning 1- 
yanvaridan boshlab 13 foiz, 2002 yilning 1 yanvaridan boshlab 7 foiz-
dan oshmasligi belgilangan. 
Bank aksiyadorlarining umumiy yig‗ilishi, bank kengashi, bankning 
ijroiya organi, ya‘ni bank boshqaruvi bankning boshqaruv organi 
hisoblanadi. 
93
g) bank kapitalining yetarlilik koeffitsiyenti Markaziy bank 
tomonidan o‗rnatilgan iqtisodiy me‘yorning 75 foizidan kam bo‗lsa; 
h) bank oxirgi uch chorakning har oyi davomida regulyativ 
kapitalning 10 foizidan ortiq yoki davriga qaramasdan regulyativ 
kapitalning 50 foizidan ortiq zararga ega bo‗lsa va boshqa hollarda bank 
kreditorlari va omonotchilarining talablarini qondira olmaydigan holatga 
tushganda, Markaziy bank tomonidan litsenziyani olish va bankni 
majburiy tugatish to‗g‗risida qaror qabul qilinganda bank majburiy 
tugatiladi. Banklarni tugatish to‗g‗risidagi nizomning 4-bo‗limida 
tugatuvchi (likvidator) vakolatlari va majburiyatlari ko‗rsatib o‗tilgan. 
Tugatuvchi tayinlangan kundan boshlab bank boshqaruvi 
tugatuvchining ixtiyoriga o‗tadi va har bir bajarilgan operatsiya va 
faoliyat uchun tugatuvchi javobgar hisoblanadi. Tugatuvchi bankning 
aktiv va passivlari ustidan quyidagi nazoratni amalga oshiradi: 
- bankning barcha ishlarini bajarishga mas‘ul hisoblanadi; 
- kreditorlarning talabini qondirishga loyiq bahoda bank aktivlarini 
sotish; 
- doimiy ravishda, lozim darajada bank hisobotini yuritish va 
Markaziy bankka hisobot berib borish; 
- bank faoliyatiga yetkazgan zarari va noto‗g‗ri qaror qabul qilgan 
hollarda tugatuvchi javobgar hisoblanadi. 
Tugatuvchi bankni boshqarish, bank nomidan ish ko‗rish, bank 
aktivlarini aniqlash va ularni boshqarish, bank aktivlari va mulkini 
saqlash, zarur hollarda shartnoma asosida xodimlarni jalb qilish, 
bankning moliyaviy holatidan kelib chiqib xodimlarga ish haqi 
miqdorini belgilash, sudda tugatilayotgan bankning nomidan ishtirok 
etish va boshqalarni amalga oshirish huquqiga ega. 
Barcha ishlar tugatilgandan keyin tugatuvchi Markaziy bankka 
amalga oshirgan ishlari bo‗yicha hisobot va tugatuv balansini taqdim 
etadi.
Likvidator (tugatuvchi) Markaziy bank bilan kelishilgan holda 
aksionerlar umumiy yig‗ilishi tomonidan bankni tugatish to‗g‗risidagi 
qaror kuchga kirgan kundan boshlab 3 kun mobaynida tayinlanadi. 
Tugatish jarayonining maqsadi bank omonatchilari va kreditorlari 
talablarini tezlik bilan qondirishdan iborat. Bankni tugatish jarayoni 
Markaziy 
bank 
boshqaruvining 
litsenziyalarni 
qaytarib 
olish 
to‗g‗risidagi qarori chiqqan kundan boshlangan deb hisoblanadi. 
Tugatilayotgan bankning Markaziy bank majburiy zaxiralar hisob 
varag‗ida hisobda turgan mablag‗lari tugatuvchi tomondan bankni 

---

92
ekanligi to‗g‗risida yozuv qilinadi. Tugatuvchi qonunda belgilangan 
tartibda bankni tugatish jarayonlari bo‗yicha o‗zining rejasiga ega 
bo‗lishi lozim. Mazkur rejada tugatuvchining amalga oshiradigan chora-
tadbirlari, tugatuvchi va jalb qilinadigan ekspertlar va mutaxassislarga 
ish haqi to‗lash bilan bog‗liq jarayonlar o‗z ifodasini topishi lozim. 
Tugatish bilan bog‗liq barcha xarajatlar bank mablag‗lari hisobidan 
qoplanadi. Tugatish bilan bog‗liq xarajatlarni Markaziy bank 
mablag‗lari hisobidan qoplashga yo‗l qo‗yilmaydi. 
Litsenziya chaqirib olingan kundan boshlab ikki oy davomida 
tugatuvchi debitor qarzdorlik va O‗zbekiston Respublikasi Markaziy 
bankining majburiy zaxiralar fondida zaxirada turgan bank mablag‗larini 
undirib olish va ularni, birinchi navbatda, tugatilayotgan bank 
omonotchilarining omonotlarini qaytarishga yo‗naltiradi.
Tijorat bankining moliyaviy holati qoniqarli bo‗lib, u o‗z 
kreditorlari va omonotchilari oldida majburiyatlarini bajara olish 
imkoniyatiga ega bo‗lgan holda Markaziy bankning ruxsati bilan bank 
aksionerlarining umumiy yig‗ilishi bank ixtiyoriy tugatish to‗g‗risida 
qaror qabul qilishi mumkin. Mazkur qaror ommaviy axborot vositalari, 
veb-saytlarda e‘lon qilinishi lozim.