Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

UO„K 336.71(075.8) 
KBK 65.262.1 
© Sh
. 
Z. Abdullayeva, 2017 
ISBN 978-9943-13-659-5 © «IQTISOD-MOLIYA», 2017 
15
chegaralarida birlashganlar. G‗arbiy Yevropada oddiy ayirboshlash 
idoralaridan bank uylariga o‗tish jarayoni XVI-XVII asrlarda ro‗y berdi. 
Ko‗pchilik iqtisodchilar bank mohiyatini ssuda (kredit) operatsiyalarida 
ko‗rishga moyildirlar. Shuni hisobga olish kerakki, har bir davlatda bank 
faoliyati qonuniy ta‘riflarining o‗ziga xos xususiyatlari mavjud. 
Masalan, bank ishining bir necha asrlik an‘analariga ega bo‗lgan 
Angliyada 1979-yilda banklar to‗g‗risida qabul qilingan qonunda ―bank‖ 
atamasining ta‘rifiga alohida e‘tibor berilgan. Britaniyalik qonun 
chiqaruvchilar bank ta‘rifini ancha soddalashtirganlar, ya‘ni ular bank 
deganda Angliya Davlat banki bank deb tan olgan har qanday 
kompaniya tushunilishi mumkinligini qayd etganlar. To‗g‗ri, o‗z 
navbatida, Angliya banki jahon tajribasi nuqtayi nazaridan umum tan 
olingan bank xususiyatlariga ega bo‗lgan mezonlarni o‗rnatgan. 
Xususan, bank maqomiga da‘vo qiluvchi kompaniya omonatlar qabul 
qilayotgani, kreditlar berayotgani, eksport-import va boshqa moliya 
operatsiyalarini amalga oshirayotganligi, valyuta ayirboshlayotganligi, 
investitsion xizmat ko‗rsatayotganligi va moliya bilan bog‗liq masalalar 
bo‗yicha maslahatlar berayotganligini isbot qilishlari ham kerak. 
Uzoq yillar davomida jamiyatning rivojlanishi va unga mos tovar-
pul munosabatlarining o‗sib, takomillashib borishi banklarning 
operatsiyalari va ko‗rsatadigan xizmatlari ko‗lamining kengayib 
borishiga, jamiyat a‘zolarining pulga bo‗lgan talabining oshib borishiga 
olib kelgan. Davlat, jismoniy va yuridik shaxslarning manfaatini 
muvofiqlikda olib borish, davlat va jamiyat a‘zolarining pul 
mablag‗lariga bo‗lgan talablarini qondirgan holda, davlatning iqtisodiy 
jihatdan o‗sishi va barqarorligini ta‘minlash maqsadida banklar o‗rtasida 
bajariladigan funksiya va operatsiyalar ko‗lami taqsimlana borgan, ya‘ni 
davlat nomidan, davlat manfaatlarini himoya qilgan holda faoliyat 
ko‗rsatuvchi banklar va alohida jamiyat a‘zolari bilan ishlovchi banklar 
yoki yuqoridagi ikki yo‗nalishni ham o‗zida mujassamlashtirgan banklar 
(oxirigisiga sobiq Ittifoq davridagi Davlat bankini kiritish mumkin) 
shakllana borgan. 
Hozirgi vaqtda jahonda banklar faoliyatida umum qabul qilingan 
tizim