Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

Collateral
– kredit ta‘minoti (kreditga layoqatligi past 
bo‗lgan qarzdorlar uchun zarur omil). Kredit ta‘minotini tahlil 
qilayotganda asosiy omillar quyidagilar: 
o
Nomoddiy aktivlar: patentlar yuqori sifatli nomoddiy aktiv 
bo‗lib, ularni sotish va pul ko‗rinishiga keltirish, odatda, ko‗p vaqtni 
olmaydi. Gudvill past sifatli nomoddiy aktiv hisoblanib, u ta‘minot 
bo‗lishi mumkin bo‗lgan aktivlar ro‗yxatiga kiritilmaydi. 
o
Amortizatsiya. Korxonaning o‗rtacha yillik asosiy vositalar 
kirimi amortizatsiya qiymatidan past bo‗lsa, bu boshqaruv tomonidan 
korxonaga yetarli investitsiya qilinmayotganligini bildiradi. Bu esa, o‗z 
navbatida, korxonaning asosiy vositalari sifati pastligini va bu hol 
korxonaning kelajakdagi pul oqimlariga ta‘sir ko‗rsatishini bildiradi. 
o
Inson va intellektual kapital. Bularni baholash qiyin 
hisoblanadi, ammo xorijiy davlatlarda bular korxonaning intellektual 
mulki bo‗lishi va ularni ta‘minotlar ro‗yxatiga kiritish mumkin. 
-
Covenants
– shartlar va majburiyatlar. Odatda, ikki turdagi 
shartlarni shartnomalarda kuzatish mumkin: 
o
Tasdiqlovchi shartlar (affirmative covenants) – qarz 
oluvchining bajarishi majbur bo‗lgan shartlar ro‗yxati (o‗z vaqtida 
kreditni va kredit bo‗yicha foizlarni to‗lash, zarur bo‗lganida ta‘minotni 
taqdim etish va h.k.). 
o
Salbiy shartlar (negative covenenats) – qarzdorning nimalar 
qilishi mumkin emasligining qayd etilganligi (masalan, qo‗shimcha 
kredit olishini yoki dividendlar to‗lanishini man etish). 
301
Fransiya banklari faoliyatida skoring baholashda boshqa ba‘zi bir 
ko‗rsatkichlardan foydalaniladi va bunda koeffitsiyentlar manfiy 
ko‗rsatkichlarga ega bo‗lishi ham mumkin.
Ushbu model bo‗yicha har index (ko‗rsatkich)ni koeffitsiyentlarga 
ko‗paytirish orqali mijozning bankrot bo‗lish ehtimoli riskini aniqlash 
mumkin. Fransiya banklari amaliyotida agar mazkur model bo‗yicha 
aniqlangan ko‗rsatkich >0,125 bo‗lsa, mijozning moliyaviy ahvoli 
qoniqarli hisoblanadi, agarda olingan ko‗rsatkich <-0,125 bo‗lsa, 
mijozning moliyaviy ahvoli qoniqarsiz va uning bankrot bo‗lish riski 
yuqori deb baholanadi. 
Shuningdek, xorijiy banklar amaliyotida mijozning kreditga 
layoqatliligini tekshirishning to‗g‗ri va egri usullari mavjuddir. To‗g‗ri 
usullardan kam foydalaniladi. Bunda mijoz tomonidan to‗plangan ballar, 
u olishga haqli bo‗lgan ssuda summasiga tenglashtiriladi. Egri usullar 
esa juda keng tarqalgan. Uning mazmuni turlicha baholash 
ko‗rsatkichlariga ma‘lum ballar berishdan iborat. Buning natijasi 
mijozning kreditga layoqatlilik sinfini aniqlashga xizmat qiladi. O‗z-
o‗zidan ayon bo‗lib turibdiki, mijozning kreditga layoqatliligini 
baholashda ballar tizimidan foydalanish - eng obyektiv va iqtisodiy 
asoslangan qarorlarni qabul qilishga asos bo‗ladigan jarayonidir. Yagona 
muammo shundan iboratki, bunda mijozning kreditga layoqatliligini 
baholash bo‗yicha axborotlarning doimiy yangilanishi talab qilinadi, bu 
esa, o‗z navbatida, bank uchun juda qimmatga tushishi mumkin. 
Shuning uchun uncha katta bo‗lmagan banklar, odatda, axborot 
bazasining cheklanganligi va ko‗p xarajatliligi tufayli mijozning 
kreditga layoqatliligini tahlil qilishda ―koeffitsiyentlar‖ usulidan 
foydalaniladi. 
Ba‘zi davlatlarda mijozning kuchli va kuchsiz tomonlari, 
uning imkoniyatlari va riskini aniqlashda