Jahon xo’jaligida o’zbekiston davlatining o’rni

2.3. O’zbekiston va Mustaqil davlatlar hamdo’stligi mamlakatlaring hamkorlik 

munosabatlarining rivojlanishi 

 

O’zbekiston  Respublikasi  mustaqillikka  erishgach,  ham  siyosiy,  ham  iqtisodiy 

sohada  ko’pgina  yutuqlarga  erishdi.  Respublikamizning  jahon  hamjamiyatida  faol 

---

ishtirok  etishi  va  O’zbekistonning  milliy  manfaatlariga  mos  keladigan  ko’p 

tomonlama  siyosat  yuritishi  davlatimizning  jahon  xo’jaligida  tutgan  o’rnini 

mustahkamlashning muhim shartidir. 

Endilikda  O’zbekiston  tashqi  siyosat  maydonida  borgan  sari  munosib  o’rin 

egallamoqda.  Biz  qo’ygan  ko’pgina  amaliy  qadamlar  O’zbekistonning  xalqaro 

hamjamiyatda  uzoq  muddat  mobaynida  yaratuvchilik  faoliyati  bilan  shug’ullanish 

istiqboliga mo’ljallangandir. 

Boshqa  davlatlar  bilan  bo’ladigan  iqtisodiy  integratsiya  davlatning  har  xil 

ehtiyojlarini  qondirish  va  samaradorligini  oshirishning  muhim  omili  hisoblanadi  va 

fan-texnika  taraqqiyotini  jadallashtirishga,  millatlar  va  elatlarning  yaqinlashuviga, 

aholining turmush darajasini oshirishga yordam beradi. 

Har  qanday  davlat  xoh  kichik  xoh  katta  bo’lsin,  iqtisodiy  integratsiyasiz 

rivojlanishi  tez  bormaydi.  Buni  ko’pgina  davlatlar  o’z  tajribalarida  isbotlashdi. 

Iqtisodiy  integratsiyani rivojlantirishga  qaratilgan  O’zbekiston Respublikasi siyosati 

ham  iqtisodiyoti  yuksak  darajada  rivojlanishiga  erishishga  qaratilgan.  Iqtisodiy 

integratsiya  iqtisodiyotga  bevosita  quyidagi  natijalaga  erish  imkoniyatini  beradi: 

tovarlar, kapitallar, xizmatlar erkin harakat qiladi; raqobat kuchayadi; ishlab chiqarish 

kuchlari  rivojlanadi;  ishlab  chiqarish  samaradorligi  ortadi;  sifatli  va  arzon  tovarlar 

ishlab  chiqariladi;  iste’molchilarning  talabi  ortib  boradi;  taklif  qilinadigan  tovarlar 

nomenklaturasi  ko’payadi;  bozorlarning  rivojlangan  shakllari  paydo  bo’ladi  va 

umumiy  bozorlar  tashkil  qilinadi;  ishsizlik  darajasi  pasayadi;  milliy  iqtisodiyotdagi 

farqlar  yo’qolib  boradi;  yangi  kuchli  umumiy  iqtisodiyot  shakllanadi;  milliy 

iqtisodiyot rivojlanib boradi; eng muhimi kishilar hayoti farovonligi oshadi va h.k. 

Bu natijalarga erishish uchun O’zbekiston Respublikasi Markaziy Osiyo, MDH 

davlatlari, rivojlangan va rivojlanayotgan qolaversa, Yevropa Ittifoqi davlatlari bilan 

hamkorlikka erishishga harakat qilishi kerak. 

O’zbekiston  dunyo  xo’jaligi  tizimiga  kirib  borar  ekan,  uning  xalqaro  iqtisodiy 

aloqalari uzoq va yaqin xorijiy mamlakatlari bilan taraqqiy etmoqda. 

O’zbekistonning  MDH  va  Iqtisodiy  Hamkorlik  Tashkiloti  kabi  integratsiya 

uyushmalarida ishtirok etishi mamlakatimizning dunyo miqyosidagi obro’ e’tiborini 

---

yanada orttiradi. 

O’zbekiston Respublikasi a’zo bo’lib kirgan eng muxim birlashmalardan biri  - 

Mustaqil  Davlatlar  hamdo’stligi  (MDH)  bo’lib, u  1991  yil  dekabrda  tuzilgan.  Hozir 

MDH  ga  Ozarbayjon  Respublikasi, Armaniston  Respublikasi, Belorus  Respublikasi, 

Qozog’iston  Respublikasi,  Tojikiston  Respublikasi,  Qirg’iziston  Respublikasi, 

Moldova  Respublikasi,  Rossiya  Federatsiyasi,  Turkmaniston  Respublikasi, 

O’zbekiston Respublikasi va Ukraina kiradi. 

O’zbekiston  sobiq  Ittifoq  respublikalari  bilan  aloqalarga  katta  ahamiyat  berib, 

avvalboshdonoq  Mustaqil  davlatlar  hamdo’stligini  tuzish  g’oyasini  qo’llab-

quvvatladi. Bunday hamkorlikka hamdo’stlik mamlakatlarining hududiy yaqinligi va 

iqtisodiy  jihatdan  bog’langanligi  emas,  balki  chuqur  tarixiy,  madaniy  va  ma’naviy 

aloqalar, katta tarixiy davr mobaynida xalqlarimizning taqdiri mushtarakligi ham asos 

bo’lmoqda. 

Hamdo’stlik maqsadlari quyidagilar: 

• 

demokratik  huquqiy  davlatlar  tuzish,  ular  o’rtasidagi  munosabatlar  davlat 

mustaqilligini va suveren tenglikni o’zaro tan olish va hurmatlash, o’z taqdirini o’zi 

belgilash  huquqi,  teng  huquqlilik  va  ichki  ishlarga  aralashmaslik,  har  qanday 

tazyiqlardan  voz  kechish,  nizolarni  tinch  yo’l  bilan  hal  etish,  inson  huquqlari  va 

erkinliklarini,  shu  jumladan  kichik 

millatlar  huquqlarini  hurmat  qilish, 

majburiyatlarini  va  boshqa  umum  tan  olingan  xalqaro  huquq  tamoyillari  va 

normalarini halol bajarish asosida rivojlanadi; 

• 

bir-birlarini hududiy butunligini va mavjud chegaralar buzilmasligini tan olish 

va hurmat qilish; 

• 

chuqur  tarixiy  ildizlarga  ega  bo’lgan  xalqlarning  tub  manfaatlarini  hamda 

qo’shnichilik va o’zaro manfaatli hamkorlik munosabatlarini mustahkamlash; 

• 

fuqarolararo va millatlararo totuvlikni saqlash. 

Ayni  vaqtda  O’zbekiston  Respublikasining  MDHga  a’zoligi  unga  bir  qator 

muhim  vazifalarni  millat,  iqtisodiyot  manfaatlariga  muvofiq  hal  etish  imkonini 

beradi: 

- 

 ishlab  chiqarishni,  aholi  ta’minotini  (avvalo  oziq-ovqat  bilan)  qo’llab-

---

quvvatlashni  ta’minlovchi  ko’lamda  kooperativ  xo’jalik  aloqalarini  rivojlantirish  va 

takomillashtirish; 

- 

MDHning  bir  qator  tovarlarini  bozorda,  ayniqsa  an’anaviy  mahsulotlarni 

sotish sohasida yetakchi mavqeni saqlash; 

- 

sobiq  ittifoqchi  respublikalar  ega  bo’lgan  xom-ashyo  resurslaridan 

foydalanish; 

- 

O’zbekistonning  uchinchi  mamlakatlarga  eksport-import  tovar  oqimiga 

xizmat ko’rsatuvchi 

transport 

kommunikatsiyalaridan 

kafolatli 

va 

xatarsiz 

foydalanish. 

O’zbekistonning  MDH  mamlakatlari  bilan  iqtisodiy  hamkorligi  mexanizmini 

takomillashtirishning  asosiy  yo’nalishlari  iqtisodiy  erkinlashtirish,  uni  bozor 

tamoyillariga  izchillik  bilan  o’tkazish,  xo’jalik  tuzilmasini  qayta  qurishdan  iborat 

umumiy yo’l bilan belgilanadi. 

MDH  davlatlari  O’zbekistonning  asosiy  savdo  iqtisodiy  hamkorlaridan  biri 

hisoblanadi. Ularning hissasiga respublika tashqi savdo umumiy hajmining 30% dan 

ortig’i  to’g’ri  keladi.  O’zbekiston  va  MDH  mamlakatlari  mol  ayirboshlash 

dinamikasi  tenglik  va  o’zaro  foydali  tamoyillarga  asoslangan,  savdo-iqtisodiy 

munosabatlarning  izchil  rivojlanayotganligidan  dalolat  beradi.  2000-2007  yillar 

davomida O’zbekiston bilan yirik savdo aloqalarini olib boruvchi davlatlar Rossiya, 

Qozog’iston, Ukraina hisoblanadilar. 

Mustaqil Davlatlar hamdo’stligi mamlakatlari bilan iqtisodiy munosabatlarning 

shakli  va  tarkibi  tubdan  o’zgarib  bormoqda.  O’zbekistonning  mavqei  tobora 

mustahkamlanmoqda.  MDHdagi  ko’pgina  mamlakatlar  bilan  savdo-to’lov  sohasida 

O’zbekiston ijobiy saldoga egadir. 

Rossiya O’zbekistonning eng muhim savdo hamkor i hisoblanadi. O’zbekiston 

Respublikasidan  asosan  paxta  tolasi,  oziq-ovqat,  mashina  va  uskunalar,  yonilg’i 

mahsulotlari, kimyo mahsulotlari eksport qilinadi. 

Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan hamkorlik qilish mintaqaning rivojlanishi va 

davlatlar iqtisodi uchun muhim ahamiyatga ega. 

O’zbekiston Respublikasi birinchi  Prezidenti I.A. Karimov integratsiya haqida 

---

gapirar  ekan,  manfaatlar  birikuvining  xilma-xil  mexanizmlari  va  shakllari  hamda 

integratsiya  turlari  mavjudligiga  asoslanadi.  "Biz  integratsiya  jarayonlari  va  bozor 

islohatlarini  rivojlantirishga,  Markaziy  Osiyo  mintaqasida  umumiy  bozorni 

shakllantirishga alohida ahamiyat beramiz. 

Faqat  o’zining  tor  milliy  qobig’ida  qolib  ketmagan  bozorgina  xorijiy 

investitsiyalarning  katta  oqimini  jalb  qilib,  mintaqa  mamlakatlarining  barqaror 

rivojlanishi va farovonligini ta’minlay oladi" 

O’zbekistonning  mavqei  mintaqada  ahamiyatli  bo’lishiga  qaramay,  bir  qancha 

jug’rofiy-siyosiy  omillar  mamlakatning  strategik  imkoniyatlarini  cheklab  qo’yadi. 

Mamlakat  qolgan  Markaziy  Osiyo  davlatlarining  barchasi  singari  dengizga  chiqish 

yo’liga  ega  bo’lmaygina  qolmay,  balki  jahon  transport  kommunikatsiyalariga  erkin 

kira olmaydigan davlatlar bilan qurshab olingan. Ammo shular  bilan bir qatorda suv 

resurslarining  cheklanganligi,  Farg’ona  vodiysida  aholining  zichligi,  qishloq 

xo’jaligida  band  bo’lgan  aholi  salmog’i  katta  ekanligi  respublikamizda  integratsiya 

jarayonlarini rivojlantirishni to’xtatmaydi. 

O’zbekiston Republikasi 1992 yilda Iqtisodiy Hamkorlik Tashkiloti (IHT) a’zosi 

bo’ldi.  IHT  Afg’oniston  Islom  Davlati,  Ozarbayjon  Respublikasi,  Eron  Islom 

Respublikasi,  Qozog’iston  Respublikasi,  Pokiston  Respublikasi,  Tojikiston 

Respublikasi,  Turkiya  Respublikasi,  Turkmaniston  Respublikasi,  O’zbekiston 

Respublikasi kabi davlatlarni birlashtiradi. 1992 yilda Tehronda oliy darajadagi IHT 

uchrashuvi  paytida  e’lon  qilingan  axborotda  IHT  a’zolarining  iqtisodiy  farovonligi 

yo’lida  ko’ptomonlama  mintaqaviy  hamkorligini  ko’zda  tutuvchi  maqsadlar  va 

vazifalar e’lon qilindi. 

O’zbekistonning Iqtisodiy hamkorlik tashkilotiga integratsiyalashuvi - transport, 

aloqa  savdo,  investitsiya  va  energetika  singari  ustuvor  sohalarni  rivojlatirish  uchun 

imkoniyat  yaratadi.  Bu  sohalardagi  hamkorlik  jarayonlarini  jadallashtirish  imkonini 

beradi. Tranzit savdo, mintaqa ichida xalqaro huquqiy me’yorlarga muvofiq bojxona 

tadbirlarining  umumiy  tizimini  yaratish  yuzasidan  loyihalar  amalga  oshirilmoqda. 

Turkmaniston  va  O’zbekistonni  Afgoniston  orqali  Karchi  va  Gvadar  portlari  bilan 

birlashtiruvchi tranzit yo’llariga aloxida e’tibor berilmokda. Termiz-Hirot-Kandaxor-

---

Chaman temir yo’li va uning Xirot-Kushka, Kerman-Zoxidon, Astare(Ozarbayjon) -

Resht-Kazvin tarmoqlari bilan, shuningdek Avn ko’li atrofidan aylanib o’tuvchi temir 

yo’lini tugallash maqsadida ularga ham ustivor ahamiyat berilishi lozim. 

Mintaqada  gaz  va  neft  o’tkazish  tarmoqlarini  rivojlantirish  rejalari  ishlab 

chiqildi va ma’qullandi. Bunda Turkmanistondan Eron va Turkiya orqali Pokistonga, 

shuningdek  Erondan  Pokistonga  o’tadigan  gaz  quvurlari  qurilishi  alohida  e’tiborda 

turibdi.  IHT  a’zosi  bo’lgan  Markaziy  Osiyodagi  boshqa  mamlakatlar  ham  bu  gaz 

quvurlaridan foydalanishlari mumkin. 

IHT  a’zosi  bo’lgan  mamlakatlar  o’rtasidagi  savdoni  yanada  rivojlantirish 

maqsadida boshqa mintaqalardagi va jahon savdo muhitidagi tajribani hisobga olgan 

holda erkin savdo mintaqasi (EKOFTA) tuzishga asta-sekin o’tish ko’zda tutilmoqda. 

IHT  mintaqasidagi  mamlakatlarning  tashqi  iqtisodiy  aloqalarini  rivojlantirishda  va 

ularning harakatlarini muvofiqlashtirishda tobora ko’proq rol o’ynamoqda. 

2002 yil 10 iyunda Qozog’iston, Xitoy Xalq Respublikasi, Qirg’iziston, Rossiya 

Federatsiyasi,  Tojikiston  va  O’zbekiston  davlat  boshliqlari  tomonidan  Shanxay 

hamkorlik Tashkilotining Xartiyasi- asosiy nizom hujjatiga qo’l qo’yildi. O’zbekiston 

bu  tashkilotga  2001  yilda  a’zo  bo’lgan  edi.  Shanxay  hamkorlik  tashkilotiga  a’zo 

bo’lish O’zbekiston va tashkilot a’zolari uchun ikki tomonlama manfaatli. Ishtirokchi 

davlatlar  uchun  O’zbekiston  muhim  strategik  sherik  bo’lib  hisoblanadi.  Chunki 

tarixiy  «Buyuk  ipak  yo’li»ning  qayta  tiklanishida  O’zbekistonning  ishtiroki  muhim 

ahamiyatga  egadir.  O’zbekiston  uchun  esa  bu  Yevropa  va  Osiyo-Tinch  okeani 

mintaqasiga  chiqish  uchun  ishonchli  yo’l  hisoblanadi  va  ishtirokchi  mamlakatlar 

bilan turli yo’nalishdagi aloqalarni rivojlantirish imkoniyatini beradi. 

O’zbekistonning  turli  xalqaro  tashkilotlar  bilan  hamkorlik  aloqalarining 

rivojlantirilishi  uning  jahon  xo’jaligi  integratsiyasida  samarali  ishtirok  etishini 

ta’minlaydi. Bunday xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik o’tish davri muammolarini 

hal  etishni,  shuningdek  ijtimoiy  yo’naltirilgan  bozor  xo’jaligini  shakllantirishni 

yengillashtiradi.  Bu  narsa  kreditlar  olishda,  bevosita  xorijiy  investitsiyalarni  jalb 

qilishda, mahsulotlarni jahon bozorlariga chiqarishda katta yordam beradi. 

---

O‘zbekiston-Qozog‘iston munosabatlari  izchil  rivojlanmoqda.  Qozog‘iston 

O‘zbekistonning  muhim  savdo  sheriklaridan  biri  bo‘lib,  O‘zbekiston  Respublikasi 

bilan  O‘rta  Osiyo  davlatlari  o‘rtasida  ayirbosh  qilinadigan  mahsulotlarning  sezilarli 

qismi uning hissasiga to‘g‘ri keladi. O‘zaro tovar aylanmasi hajmi 2016-yil yakunlari 

bo‘yicha qariyb 2 032,5 million AQSh dollarini tashkil etdi. 

Shunga  qaramasdan,  ikki  davlat  o‘rtasida  savdo-iqtisodiy  munosabatlarni 

yanada rivojlantirish uchun ishga solinmagan ko‘pgina imkoniyatlar mavjud. 

Qozog‘iston  bilan  ikki  tomonlama  hamkorlik,  shubhasiz,  mintaqada 

barqarorlikni  ta’minlash  va  dolzarb  masalalarni  birgalikda  va  samarali  hal  etishga 

xizmat qiladi. 

O‘zbekiston-Qirg‘iziston  munosabatlari ikki  tomonlama  hamkorlik  doirasida 

erishilgan kelishuvlarning o‘zaro tenglik va manfaatdorlik tamoyillari asosida izchil 

amalga oshirilishi bilan izohlanadi. 

O‘zbekiston  bilan  Qirg‘iziston  o‘rtasidagi  munosabatlar  o‘zaro  anglashuv  va 

hurmatga  asoslangan  barqaror  aloqalarga  tayanadi.  Bu  munosabatlar  ikki  mamlakat 

xalqlari manfaatlariga xizmat qiladi. 

1996-yildan 

buyon 

Savdo-iqtisodiy 

hamkorlik  bo‘yicha  O‘zbekiston-

Qirg‘iziston hukumatlararo komissiyasi faoliyat olib bormoqda. Hozirgi kunga qadar 

ushbu  komissiyaning  7  ta  majlisi  bo‘lib  o‘tgan.  Oxirgi  yettinchi  qo‘shma  majlis 

2009-yil 28-dekabrda Toshkent shahrida bo‘lib o‘tdi. 

O‘zaro tovar aylanmasi hajmi 2016-yil yakunlari bo‘yicha qariyb 169,3 million 

AQSh dollarini tashkil etdi. 

O‘zbekiston  Respublikasi  va  Turkmaniston  o‘rtasidagi yaqin  qo‘shnichilik  va 

do‘stona  aloqalar  qaror  topgan  bo‘lib,  davlatlararo  munosabatlarining  barcha 

jabhalarida hamkorlik darajasi yuksalmoqda. 

O‘zbekiston-Turkmaniston  munosabatlari  yuqori  darajadagi  ikki  tomonlama 

hamkorlik  bilan  izohlanadi.  Oliy  darajada  qabul  qilingan  bitimlar,  siyosiy,  savdo-

iqtisodiy,  ilmiy-texnikaviy,  madaniy  va  gumanitar  hamkorlikка  oid  hujjatlar  turli 

sohalarda ikki tomonlama o‘zaro manfaatli aloqalarni kengaytirish uchun mustahkam 

asos bo‘lib xizmat qilmoqda. 

---

O‘zaro  tovar  aylanmasi  hajmi  izchil  o‘sib  bormoqda  va  2016-yil  yakunlari 

bo‘yicha qariyb 213 million AQSh dollarini tashkil etdi. 

Ikki  mamlakatning  neft  va  gaz  sohasida  yaqindan  hamkorlik  qilishi  g‘oyat 

muhim  ahamiyatga  ega.  Muhim  strategik  xomashyoni  eksport  qilish  yo‘nalishlarini 

diversifikatsiya  qilish  imkonini  bergan  «Turkmaniston-O‘zbekiston-Qozog‘iston-

Xitoy»  transmilliy  gaz  quvurining  qurilishi  bo‘yicha  yirik  loyihaning  amalga 

oshirilishi  ikki  mamlakatning  ushbu  sohadagi  samarali  hamkorligiga  yaqqol  misol 

bo‘la oladi. 

Transport  kommunikatsiyalari  iqtisodiy  hamkorlik  borasidagi  yana  bir  muhim 

yo‘nalishdir.  «O‘zbekiston-Turkmaniston-Eron-Ummon»  yangi  xalqaro  transport-

kommunikatsiya  yo‘lagini  tashkil  etish  bo‘yicha  imzolangan  ko‘p  tomonlama 

shartnomaning 

hayotga 

tadbiq 

etilishi 

savdo-iqtisodiy 

aloqalarni 

yanada 

mustahkamlash  uchun  qulay  sharoit  yaratadi,  tranzit  yuklar  oqimini  ko‘paytirishga 

ijobiy ta‘sir ko‘rsatadi. 

Madaniy-gumanitar 

hamkorlik 

ikki 

tomonlama 

munosabatlarni 

rivojlantirishning  muhim  omilidir.  O‘zbekiston  va  Turkmanistonning  madaniyat  va 

san‘at  namoyandalari  ikki  mamlakatda  tashkil  etiladigan  festival,  ko‘rgazma  va 

forumlarda muntazam ishtirok etib kelmoqda. 

O‘zbekiston  bilan  Tojikiston o‘rtasidagi  konsruktiv  va  ochiq  muloqot 

mintaqaviy  xavfsizlikni  ta’minlashda  hamda  mintaqaning  barqaror  rivojlanishida 

muhim shartlardan biri hisoblanadi. 

O‘zbekiston  Tojikiston  bilan  savdo-iqtisodiy,  gumanitar  sohalarda,  mintaqa 

barqarorliginini  ta’minlashda  hamda  mintaqa  xavfsizligiga  tahdid  soluvchi  omillar 

bilan  birgalikda  kurashishda  keng  ko‘lamli  hamkorlikni  rivojlantirishdan 

manfaatdordir. 

2000-yil  iyun  oyida  O’zbekiston  Respublikasi  Birinchi  Prezidenti  Islom 

Karimovning Tojikistonga davlat tashrifi amalga oshirildi. 

1998-yil  yanvarda  va  2001-yil  dekabr  oyida  esa  Tojikiston  Respublikasi 

Prezidenti Emomali Rahmon O‘zbekiston Respublikasiga rasmiy tashrif uyushtirdi. 

---

Ikki mamlakat o‘rtasida Savdo-iqtisodiy hamkorlik bo‘yicha hukumatlararo qo‘shma 

komissiya  tashkil  qilingan.  Shu  kungacha  qo‘shma  komissiyaning  to‘rtta  majlisi 

bo’lib o‘tgan. Majlislar Dushanbe shahrida 2002-yil 22-avgust kuni hamda 2009-yil 

18-fevralda tashkil etilgan, Toshkent shahrida 2015-yil 23-iyun kuni hamda 2016-yil 

28-dekabrda tashkil etilgan. 

O‘zaro  tovar  aylanmasi  hajmi  2016-yil  yakunlari  bo‘yicha  196,8  million 

AQSH dollarini tashkil etdi. 

Rossiya  Federatsiyasi O‘zbekiston  Respublikasini  1992-yil  20-mart  kuni  tan 

olgan.  Shu  kunning  o‘zida  ikki  mamlakat  o’rtasida  rasmiy  diplomatik  aloqalar 

o’rnatildi. 

Mamlakatlarimiz  o‘rtasidagi  keng  ko‘lamli  hamkorlik  2004-yil  imzolangan 

Strategik  hamkorlik  va  2005-yil  imzolangan  Ittifoqdoshlik  munosabatlari 

to‘g‘risidagi shartnomalar asosida rivojlanmoqda. 

2013-yilning 

14-15-aprel 

kunlari  O’zbekiston  Respublikasi  Birinchi 

Prezidentining Rossiya Federatsiyasiga rasmiy tashrifi bo‘lib o‘tdi. Tashrif doirasida 

2013-2017-yillarga  mo‘ljallangan  iqtisodiy  hamkorlik  to‘g‘risidagi  hukumatlararo 

Dastur qabul qilindi. 

2010-yil  12-13-noyabr  kunlari  O‘zbekistonga  Rossiyaning  Federatsiya 

Kengashi  Raisi  V.Matvienko  tashrif  buyurdi.  Tashrif  doirasida  V.Matvienko 

O’zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisi  Senatining  raisi  I.Sobirov  va  Qonunchilik 

palatasi spikeri D.Toshmuhamedovalar bilan muzokaralar o’tkazdi. 

2014-yilning  10-dekabrida  Rossiya  Federatsiyasi  Prezidenti  V.Putinning 

O’zbekistonga rasmiy tashrifi bo’lib o’tdi. 

Rossiya  Federatsiyasi  bilan  ikki  tomonlama  savdo-iqtisodiy  munosabatlar 

ja’dal sur’at bilan rivojlanmoqda. O’zbekiston Respublikasi tashqi savdo hamkorlari 

orasida Rossiya Federatsiyasi birinchi o’rinda turadi. 

2016-yil yakunlariga ko’ra ikki davlat o’rtasidagi tovar ayirboshlash 4,2 mlrd. 

AQSh dollarni tashkil etdi. 

Ozarbayjon 

Respublikasi bilan 

O‘zbekiston 

Respublikasi 

o‘rtasidagi 

munosabatlar strategik sheriklik darajasiga ko‘tarilgan. 

---

Xususan,  atrof-muhitni  muhofaza  qilish,  informatsion  va  kommunikatsion 

texnologiyalar,  temir  yo‘l  transporti,  soliq,  maxfiy  ma’lumotlar  daxlsizligini 

ta’minlash  sohalarida  hamkorlikka  oid,  shuningdek,  gumanitar,  savdo-iqtisodiy  va 

ilmiy-texnikaviy aloqalarni rivojlantirishга doir qator hujjatlar imzolandi. 

O‘zaro tovar aylanmasi hajmi 2016-yil yakunlari bo‘yicha 21,2 million AQSh 

dollarini tashkil etdi. 

Ukraina ham  O‘zbekiston  Respublikasining  yetakchi  tashqi  iqtisodiy 

sheriklaridan  sanaladi.  O‘zbekiston  bilan  Ukraina  o‘rtasidagi  ikki  tomonlama 

munosabatlar  mustahkam  huquqiy  asosga  ega  bo‘lib,  turli  sohalardagi  hamkorlikni 

tartibga soluvchi 142 shartnoma, bitim va boshqa hujjatlardan iborat. 

O‘zaro tovar aylanmasi hajmi 2016-yil yakunlari bo‘yicha qariyb 254,1 million 

AQSh dollarini tashkil etdi. 

O’zbekiston  Respublikasi Belarus  Respublikasi bilan  har  tomonlama 

hamkorlikni mustahkamlashga alohida e’tibor qaratadi. Mamlakatlarimiz iqtisodiyoti 

bir-birini  to‘ldiradi.  So‘nggi  ikki  yilda  Toshkent  va  Minskda  Hukumatlararo 

komissiyaning  (HK)  ikkita  yig‘ilishi  bo‘lib  o‘tdi.  O‘zbekiston  Respublikasi  bilan 

Belarus Respublikasi o‘rtasida 2008-2017-yillarga mo‘ljallangan iqtisodiy hamkorlik 

to‘g‘risidagi shartnoma va uning ijrosi yuzasidan Dastur imzolangan. O‘zbekiston va 

Belarus  hukumatlari  o‘rtasida  jinoyatchilikka  qarshi  kurash,  Favqulodda  vaziyatlar 

vazirliklari  o‘rtasida  favqulodda  vaziyatlarning  oldini  olish  va  oqibatlarini  bartaraf 

etishda hamkorlik to‘g‘risidagi hujjatlar imzolangan. 

1994-yil  dekabrda  Belarus  Respublikasi  Prezidenti  A.Lukashenkoning 

O‘zbekistonga rasmiy tashrifi amalga oshirilgan. 

2015-yil  11-12-mart  kunlari  Toshkent  shahrida  O‘zbekiston  Respublikasi 

hamda  Belarus  Respublikasi  o‘rtasida  ikki  tomonlama  hamkorlik  bo‘yicha 

Hukumatlararo qo‘shma komissiya uchinchi majlisi bo‘lib o‘tdi. 

MDH  mamlakatlari  boshliqlari  majlisi  doirasida  Minsk  shahrida  2014-yil 

oktabrida  O‘zbekiston  Respublikasi  Birinchi  Prezidenti  I.A.Karimov  va  Belarus 

Respublikasi  Prezidenti  A.Lukashenko  uchrashishdi.  Uchrashuvda  ikki  tomonlama 

hamkorlikni rivojalantirishning asosiy masalalari muhokama qilindi. 

---

O‘zaro tovar aylanmasi hajmi 2016-yil yakunlari bo‘yicha qariyb 113,4 million 

AQSh dollarini tashkil etdi. 

Armaniston,  Moldova bilan  MDH  hamda  mintaqaviy  va  xalqaro  tashkilotlar 

doirasida o‘zaro hamkorlik yo‘lga qo‘yilgan. 

1995-yil  30-31-martda  O‘zbekiston  Respublikasi  Birinchi  Prezidenti 

I.A.Karimovning  Moldovaga  davlat  tashrifi  va  1998-yil  17-18-dekabrda  Moldova 

Prezidenti P.Luchinskiyning O‘zbekistonga rasmiy tashrifi amalga oshirilgan. 

Gruziya O’zbekistonning  eng  muhim  tashqi  iqtisodiy  hamkorlaridan  biri 

hisoblanadi. 

Ikki  mamlakat  o‘rtasidagi  munosabatlarni  tartibga  soluvchi  asosiy  hujjat  – 

1995-yilning  4-sentabrida  O‘zbekiston  va  Gruziya  o‘rtasida  imzolangan  do‘stlik  va 

hamkorlik to‘g‘risidagi kelishuv hisoblanadi. 

Ikki  tomonlama  savdo-iqtisodiy  munosabatlarni  iqtisodiy  hamkorlik  bo‘yicha 

o‘zbek-gruzin  Qo‘shma  komisiyasi  tartibga  soladi.  2014-yilning  20-  oktabrida 

Toshkent shahrida mazkur komisiyaning navbatdagi yetinchi yig‘ilishi bo‘lib o‘tdi. 

2016-yil yakunlari bo‘icha ikki davlat o‘rtasidagi umumiy tovar aylanmasi hajmi 90,8 

million AQSh dollarini tashkil etdi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

XULOSA 

 

           Jahonxo’jaligida  O’zbekiston  davlatining  o’rnimavzusidagi  bitiruv  malakaviy 

bitiruv ishi tahlilidan quyidagi xulosalarga kelindi: 

         

J

axon  xo‘jaligining  vujudga  kelishi  obektiv  tarixiy  jarayon  bo‘lib,  har  xil 

mamlakatlar  o‘rtasida    iqtisodiy    aloqalarning  chukurlashuvidan  iboratdir.  Bozor 

iqtisodiyotining  kup  yillik  taraqqiyoti  natijasida  XIX  asr  va  XX  asr  busagasida 

kapitalistik  xo‘jalik  ko‘rinishida  bo‘lgan  jaxon  xo‘jaligi  vujudga  keldi.  Jaxon 

xo‘jaligi  xalqaro  iqtisodiy  munosabatlar  tizimi  va  ularning  amalga  oshib  borish 

vositalarining bir butun yaxlitligidan iboratdir. 

Jahon  iqtisodiyotini    shakllantirishda  asosiy  rol  XVIII-XIX  asr  oxirlarida 

paydo  bo'lgan  yirik    mashinasozlik    sanoatiga    tegishli  edi.  G'arbiy  Yevropa  va 

AQShdagi 

bir 

qator 

mamlakatlarda 

ulardagi 

sanoat 

 

to'ntarishlardan 

keyin.Aytishmumkinki,   jahon iqtisodiyoti  oxirida  shakllandi  XIX asr boshi   XX 

asr  yirik mashinasozlik, transport va jahon bozorining rivojlanishi natijasidir. 

Jahon iqtisodiyoti - global iqtisodiy munosabatlar bilan bir - biriga bog'langan 

dunyoning  barcha  mamlakatlari  tarixiy  ravishda  tashkil  etilgan  milliy  iqtisodiyot 

majmui hisoblanadi. 

Davlatning    xalqaro    iqtisodiy    tashkilotlarga    a’zo    bo’lishi  uning  har 

tomonlama  rivojlanish  imkoniyatlarini  oshiradi.  Chunki  xalqaro  iqtisodiy 

tashkilotlarga    a’zo    bo’lish,    uning  boshqa  a’zo  davlatlari  bilan  ham  keng 

hamkorlikni yo’lga qo’yishni ta’minlaydi. 

Mehnat taqsimotining eng asosiy natijasi - bu xalqaro ixtisoslashuv tarmog'idir. 

Ayrim  mamlakatlarning  ma’lum  turdagi mahsulotlarni  isnlab chiqarishga  va  xizmat 

ko'rsatishga  ixtisoslashganligi  ularni  o'zining  ichki  ehtiyojlaridan  ortiqcha  miqdorda 

ishlab  chiqarishni  va  xizmat  ko'rsatishni  taklif  etishni  taqozo  qiladi.  Shuning 

oqibatida  xalqaro  ixtisoslashuv  tarmoqlari,  ya’ni  eksportga  mahsulot  ishlab 

chiqaruvchi,  mamlakatning  xalqaro  geografik  mehnat  taqsimotidagi  o'rnini  belgilab 

beruvchi tarmoqlar shakllanadi. 

---

Jahon  xo‘jaligi  ma'lum  bir  qonuniyatlar  asosida  rivojlanadi.  Jahon  xo‘jaligi 

bozor qonuniyatlariga amal qiladi: 

a) Jahon xo‘jaligining o’zi mehnat taqsimotining maxsulidir, lekin bu xo‘jalik 

mehnat  taqsimotini  yanada  chuqurlashtirib  ishlab  chiqarishdagi  baynalminallikni 

kuchaytiradi.  Bu  esa  ixtisoslashuv  asosida  xarajatlarni  pasaytirish  va  maxsulotlar, 

xizmatlar sifatini oshirish imkonini beradi. 

b)  Jahon    xo‘jaligida    iqtisodiy    aloqalar    rivojlanib    boradi    va  ularning 

shakllari  o’zgarib  boradi,  ishtirokchilar  doirasi  yangi  mamlakatlar  hisobidan 

kengayadi.  Keyingi  yillarda  bu  doiraga  Markaziy  Osiyoning  yosh  davlatlari,  

jumladan, O‘zbekiston Respublikasi ham kirib keldi. 

O’zbekiston    uchun    jahon    bozori  juda  zarur.  Chunki  uning  iqtisodiyotda 

buyuk    muvaffaqiyatlarga    erishuvini    tezlashtirishda    jahon  bozorining  ta’siri 

kattadir. 

Iqtisodiy 

islohotning 

boshidanoq,  bozorga  o’tishning  dastlabki, 

vaqtlaridanoq    jahon    bozorida  qatnashish  choralarini  ko’ra  borish  davr  taqozosi. 

Jahon bozori   biz   uchun  yangilik, chunki bunday  imkoniyatga faqat  mustaqillikdan 

keyingina erishdik.  

Mustaqillikdan  Ilgari  O’zbekistonning  boshqa  mamlakatlar  bilan  mustaqil 

aloqa  o’rnatish  imkonining  o’zi  bo’lmagan.  Iqtisodiy  aloqa  sobiq  ittifoq 

respublikalari  bilan  bo’lib,  u  ham  ixtiyoriy  tarzda  bo’lmay,  hech  qanday 

manfaatdorlik    e’tiborga    olinmagan,    majburan    markazdan    belgilangan  holda 

amalga  oshgan.  Hozir  bu  aloqalar  buzilib,  umumiy  iqtisodiy  hayotga  ta’siri  katta 

bo’lmoqda. 

  O’zbekiston  1992 yil 2 martda  Birlashgan  Millatlar Tashkilotining to‘laqonli 

a’zosi  bo‘ldi.  Shu  kundan  boshlab  milliy  bayrog‘imiz    uning    Nyu-Yorkdagi    bosh 

qarorgohida    mag‘rur    hilpirab  turibdi.  O’shandan  buyon  mazkur  tuzilma  hamda 

uning    ixtisoslashtirilgan    tashkilotlari    bilan    turli  sohalar,  jumladan,  iqtisodiy 

jabhada ham samarali munosabatlar mustahkamlanib bormoqda. 

O’tgan  davrda  BMT  bilan  iqtisodiyot,  davlat  boshqaruvi, sog‘liqni saqlash 

va  ta’lim,  atrof-muhitni  muhofaza  qilish  tarmoqlaridagi  islohotlarni  qo‘llab-

---

quvvatlash  yo‘lida  qator  loyihalar  amalga  oshirildi,  shu  maqsadda  qiymati              

430 million AQSh dollaridan ortiq texnik yordam ko‘rsatildi. 

  1993  yildan    buyon    respublikamizda    BMTning      Taraqqiyot    dasturi 

(BMTTD)  o‘z  faoliyatini  yuritib,  1999  yildan boshlab u bilan  Mamlakat hamkorlik 

dasturi (MHD) asosida qator ishlar olib borilmoqda. 

Endilikda  O’zbekiston  tashqi  siyosat  maydonida  borgan  sari  munosib  o’rin 

egallamoqda.    Belgilab  olingan  strategiya  O’zbekistonning  xalqaro  hamjamiyatda  

uzoq    muddat    mobaynida    yaratuvchilik    faoliyati    bilan    shug’ullanish  istiqboliga 

mo’ljallangandir. 

Boshqa  davlatlar  bilan  bo’ladigan  iqtisodiy  integratsiya  davlatning  har  xil 

ehtiyojlarini    qondirish va samaradorligini  oshirishning  muhim  omili  hisoblanadi  va 

fan  –  texnika    taraqqiyotini    jadallashtirishga,    millatlar    va  elatlarning 

yaqinlashuviga, aholining turmush darajasini oshirishga yordam beradi. 

O’zbekistonning  turli  xalqaro  tashkilotlar  bilan  hamkorlik  aloqalarining 

rivojlantirilishi  uning  jahon  xo’jaligi  integratsiyasida  samarali  ishtirok  etishini 

ta’minlaydi. Bunday xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik o’tish davri  muammolarini 

hal  etishni,  shuningdek  ijtimoiy  yo’naltirilgan  bozor  xo’jaligini  shakllantirishni 

yengillashtiradi.  Bu  narsa  kreditlar  olishda,  bevosita  xorijiy  investitsiyalarni  jalb 

qilishda, mahsulotlarni jahon bozorlariga chiqarishda katta yordam beradi. 

Madaniy-gumanitar 

hamkorlik 

ikki 

tomonlama 

munosabatlarni 

rivojlantirishning  muhim  omilidir.  O‘zbekiston  va  Turkmanistonning  madaniyat  va 

san‘at  namoyandalari  ikki  mamlakatda  tashkil  etiladigan  festival,  ko‘rgazma  va 

forumlarda muntazam ishtirok etib kelmoqda. 

O‘zbekiston  bilan  Tojikiston o‘rtasidagi  konsruktiv  va  ochiq  muloqot 

mintaqaviy  xavfsizlikni  ta’minlashda  hamda  mintaqaning  barqaror  rivojlanishida 

muhim shartlardan biri hisoblanadi. 

Rossiya  Federatsiyasi  bilan  ikki  tomonlama  savdo-iqtisodiy  munosabatlar 

ja’dal sur’at bilan rivojlanmoqda. O’zbekiston Respublikasi tashqi savdo hamkorlari 

orasida Rossiya Federatsiyasi birinchi o’rinda turadi. 

---

Ukraina ham  O‘zbekiston  Respublikasining  yetakchi  tashqi  iqtisodiy 

sheriklaridan  sanaladi.  O‘zbekiston  bilan  Ukraina  o‘rtasidagi  ikki  tomonlama 

munosabatlar  mustahkam  huquqiy  asosga  ega  bo‘lib,  turli  sohalardagi  hamkorlikni 

tartibga soluvchi 142 shartnoma, bitim va boshqa hujjatlardan iborat. 

Gruziya O’zbekistonning  eng  muhim  tashqi  iqtisodiy  hamkorlaridan  biri 

hisoblanadi. Ikki mamlakat o‘rtasidagi munosabatlarni tartibga soluvchi asosiy hujjat 

– 1995-yilning 4-sentabrida O‘zbekiston va Gruziya o‘rtasida imzolangan do‘stlik va 

hamkorlik to‘g‘risidagi kelishuv hisoblanadi. 

O‘zbekiston  -  Turkmaniston    munosabatlari  yuqori  darajadagi  ikki  tomonlama 

hamkorlik  bilan  izohlanadi.  Oliy  darajada  qabul  qilingan  bitimlar,  siyosiy,  savdo-

iqtisodiy,  ilmiy-texnikaviy,  madaniy  va  gumanitar  hamkorlikка  oid  hujjatlar  turli 

sohalarda    ikki  tomonlama  o‘zaro  manfaatli  aloqalarni  kengaytirish  uchun 

mustahkam  asos bo‘lib xizmat qilmoqda. 

O’zbekistonning    mavqei    mintaqada    ahamiyatli  bo’lishiga  qaramay,  bir 

qancha  jug’rofiy  -    siyosiy  omillar  mamlakatning  strategik  imkoniyatlarini  cheklab 

qo’yadi.    Mamlakat    qolgan    Markaziy  Osiyo    davlatlarining  barchasi  singari 

dengizga  chiqish  yo’liga  ega  bo’lmaygina  qolmay,  balki  jahon  transport 

kommunikatsiyalariga erkin kira olmaydigan davlatlar bilan qurshab olingan. Ammo 

shular  bilan  bir  qatorda  suv  resurslarining  cheklanganligi,  Farg’ona  vodiysida 

aholining  zichligi,  qishloq  xo’jaligida  band  bo’lgan  aholi  salmog’i  katta  ekanligi 

respublikamizda integratsiya jarayonlarini rivojlantirishni to’xtatmaydi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---