Jahon valyuta tizimining rivojlanish bosqichlari Reja Valyuta, xalqaro valyuta munosabatlari va valyuta tizimi

Bretton-Vuds tizimini tashkil etishdan maqsad:

• 
  
  xalqaro savdo hajmini qayta tiklash va oshirish;
  
• 
  
  tashqi savdo balansidagi vaqtinchalik qiyinchiliklarga barham berish uchun davlatlarga moliyaviy resurslar ajratish;
  
• 
  
  barqaror almashuv kurslariga ega bo’lgan, xalqaro valyuta tizimini tashkil etish;
  
• 
  
  qattiq valyuta nazorati bekor qilinishi va barcha valyutalarning konvertirlanishiga erishish.
  

Bretton-Vuds tizimining oqibati: mamlakatlar iqtisodiyotining dollarlashuvi, ushbu holat pul massasini milliy nazorat ostidan chiqib ketishiga olib keldi.
Bretton-Vuds tizimi quyidagi asosiy tamoyillarga ko’ra amal qildi:

• 
  
  xalqaro xisob-kitoblarda oltin o’zining oxirgi pul funktsiyasini saqlab qoldi;
  
• 
  
  dollar yoki oltindagi qa’tiy belgilangan valyuta paritetlari o’rnatildi;
  
• 
  
  asosiy valyutaning kursi (AQSh dollari) oltinga nisbatan qa’tiy belgilandi;
  
• 
  
  asosiy valyutaga nisbatan ishtirokchi mamlakatlar valyutalari uchun qa’tiy belgilangan almashinuv kurslari o’rnatildi;
  
• 
  
  markaziy banklar milliy valyutalarning asosiy valyutaga nisbatan barqaror kursini (±1%) valyuta interventsiyalari yordamida saqlab turishdi;
  
• 
  
  valyuta kurslarini revalvatsiya yoki devalvatsiya orqali o’zgartirish mumkin edi;
  
• 
  
  tizimning tashkiliy bo’g’inlari sifatida Xalqaro valyuta fondi va Xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki tashkil etildi.
  

AQSh dollari uchun 1 troya untsiya 35 dollar nisbatda oltin standarti o’rnatildi. Natijada AQSh zaiflashgan raqobatchisi Buyuk Britaniyani ortda qoldirgan holda valyuta ustunligini oldi. Amalda xalqaro valyuta tizimining dollar ustunligiga asoslangan dollar standarti yuzaga keldi.
XX asrning o’rtalarida jami dunyo oltin zahirasining 70% AQShga tegishli bo’ldi. Dollar – oltinga almashinuvchi valyuta zahira aktivlari, valyuta interventsiyalari va xalqaro xisob-kitoblarda ustunlik qiladigan vosita hamda valyuta paritetlarida asos bo’ldi. Bir vaqtning o’zida AQShning milliy valyutasi jahon puli sifatida faoliyat ko’rsatdi.
Xalqaro valyuta fondiga a’zo mamlakatlar o’zlarining valyuta kurslarini dollarga yoki oltinga nisbatan belgiladilar, o’z navbatida dollar oltinga bog’langan edi. Shuning uchun oltinning dollardagi bahosi barcha narx xisob-kitoblari uchun asos bo’ldi. Barcha jahon narxlari dollarda belgilana boshladi. Xalqaro to’lov vositalari asosiy zahira valyutasi sifatida AQSh dollari va oltindan tashkil topgan bo’lishi kerak edi. Markaziy banklar o’zlaridagi dollarni AQSh g’aznachiligidan qa’tiy belgilangan kurs bo’yicha oltinga almashtirishlari mumkin edi.
Odatda, Bretton-Vuds tizimi 1944 yildan 1971 yilgacha davr mobaynida mavjud bo’lgan bo’lsa ham, haqiqatda mazkur tizim 1959 va 1968 yillar o’rtasidagina muvaffaqiyatli faoliyat ko’rsatgan xolos. 1946 yildan 1959 yil yanvargacha valyuta kurslari barqarorlashtirish kreditlari hisobiga ushlab turilgan. 1959 yildagina G’arbiy Evropa mamlakatlarining valyutalari erkin konvertatsiyalanishi bilan Bretton-Vuds tizimi to’liq miqyosda faoliyatini boshlagan.