Jahon tarixi kafedrasi

Qishloq xo‘jaligida islohotlar, uning vazifalari va yo‘nalishlari. Moliya-bank tizimi

Iqtisodiy islohotlarning hal qiluvchi bo‘g‘ini sifatida qishloq xo‘jaligida islohat o‘tkazish, uni jadal rivojlantirishga alohida e’tibor berildi. Bunga sabab O‘zbekiston aholisining 64 foizdan ko‘prog‘i qishloqda yashashi, ya’ni ichki mahsulotning 24 foizdan ko‘prog‘i agrar sektorga to‘g‘ri kelishi va qishloqda istiqomat qilganlarning 37 foizga yaqini qishloq xo‘jaligi bilan bandligida edi. Qishloq xo‘jaligida islohatlarni amalga oshirishda eng ustuvor masala sifatida erga mulkchilik masalasi hal qilindi. O‘zbekiston Respublikasida sug‘oriladigan erlarning kamligini hisobga olib, yer xususiy mulk qilib sotilishi mumkin emasligi, balki uni uzoq muddatli ijara shartlari bilan topshirish mumkinligini huquqiy hujjatlarda qayd etildi.

Mustaqillikning dastlabki qadamlaridan boshlab qabul qilingan meyoriy hujjatlarda, xususan, «YEr to‘g‘risida»gi (20 iyun 1990 yil) va boshqa qonun va Prezident farmonlarida qishloq xo‘jaligidagi tub islohatlarni huquqiy va nazariy asoslari yaratildi.

Qishloqda bozor munosabatlarini rivojlantirish, dehqonning erga egalik hissini qayta tiklash, erni sotish-olishga yo‘l qo‘ymasdan, balki uni uzoq muddatlarga (50 yilgacha) meros qilish huquqi bilan vaqtincha yoki umrbod foydalanishga berish masalalari hal qilindi. 1992 yildan boshlab atigi uch yil ichida mavjud 1137 davlat xo‘jalligidan 1066 mulkchilikning aksiyadorlik, jamoa yoki ijaradagi xo‘jalikka aylantirildi 1516 qoramolchilik fermasi mehnat jamoalarining mulki qilib berildi. Qishloq xo‘jaligida ko‘p ukladli iqtisod vujudga keldi. 1997 yili shaxsiy tomorqa xo‘jaligi 3 mln. gektarni tashkil qildi. Tomorqa xo‘jaligining ekin maydoni 1989 yili 257 ming gektar bo‘lsa, 1997 yil 599,7 ming gektarga ko‘paydi. 1996-yili shaxsiy yordamchi xo‘jaliklarda 640 ming t go‘sht, 2,968 ming t sut, 1,711 ming t sabzavot, 321 ming t meva, 307,8 ming t poliz, 338,1 ming t kartoshka, 729 mln. dona tuxum etishtirildi. G‘allakorlar O‘zbekistonning g‘alla mustaqilligiga katta hissa qo‘shmoqda. Ular 1996 yili davlatga 2 mln. 100 ming tonna g‘alla topshirgan bo‘lsalar, 1998 yili 4,6 mln. tonna g‘alla hosili etishtirdilar. Bundan 3,5 mln. tonnasi bug‘doy edi. G‘allakorlarning yutuqlari o‘z-o‘zidan bo‘lgani yo‘q. Paxta maydonlarini qisqartirish evaziga don ekinlarining maydoni kengaytirilib 2,5 mln. gektarga etkazilib paxta maydonlari bilan tenglashtirildi. G‘allachilikning texnika bazasi mustahkamlandi. 8159 ta «Niva», «Don», «Sibiryak» kombaynlari bilan bir qatorda Amerikaning «Keys» firmasidan keltirilgan 637 kombayn g‘alla o‘rim-yig‘imida qatnashdi.

Vazirlar Mahkamasining 1991 yil 12 avgustdagi «O‘zbekiston Respublikasida Davlat Soliq organlari haqida»gi qarori asosida davlat soliq tizimi shakllana boshladi. Soliq to‘lovchilar soni yildan-yilga ko‘payib bormoqda. Agar 1994 yilda 91 mingdan ortiq soliq to‘lovchi yuridik shaxs ro‘yxatdan o‘tgan bo‘lsa, 1997 yili ularning soni 148 mingtaga etdi.

E’tirof etish joizki, iqtisodiy islohatlarning yutuqlari mamlakatda iqtisodiy barqarorlikni ta’minlamoqda.