Jahon siyosiy mafkuralari tarixi tayanch iboralar avangardizm

AFORIZMLAR (yun. aphorismos — hikmatli so’z) — q. tugal fikrni anglatuvchi, 

o’tkir mazmunli qisqa va lo’nda ibo-ra, bayt, jumla. Xalq maqollaridan farqli ravishda 

H.s.  kelib  chiqishi  jihatidan  ma’lum  bir  shaxs  (yozuvchi,  shoir,  publitsist,  faylasuf, 

olim,  davlat  arbobi  va  b.)ga  mansub  bo’lib,  individualligini  saqlab  qoladi.  H.s.  ning 

mustaqil janr shaklidagi namu-nalari bilan birga ilmiy, falsafiy, tarixiy hamda badiiy 

asarlar  tarkibida  uchraydiganlari  ham  bo’ladi.  Ba’-zan  asar  boshdan-oyoq  H.s.dan 

iborat bo’lishi ham mumkin (Forobiy va b.). Alisher Navoiyning ayrim asarlari H.s.ga 

boy  («Nazm  ul-javohir»,  «Arbain»,  «Mahbub  ul-qulub»  va  b.).  SHarq  xalqlari 

adabiyotida,  jumladan,  o’zbek  adabiyotida  H.s.ning  ko’p  qismi  pand-nasihat,  o’git, 

tanbeh shakllarida bo’ladi.. 

BAPTIZM  (yun.  baptizo  —  suv  b-n  cho’qin-tirish)  —  protestantizmlyat 

sektalardan  biri.  Baptistlar  fikricha,  bolalar  yoshligida  emas,  balki  dinga  nisbatan 

ongli  munosabatda  bo’lgandagina  cho’qin-tirilishi,  diniy  e’tiqodda  erkinlik  bo’lishi 

lozim.  Iso  Masihga  ishonganlarning  hammasini  xudo  xalos  etadi.  B.  ruhoniylarning 

dinga  ishonuvchilar  b-n  xudo  o’rtasidagi  vositachiligini  rad  etadi,  xristianlikda 

muqaddas  hisoblanadigan  avliyolar,  ikonalar,  sirli  marosimlar  va  kichik  bayramlarni 

tan olmaydi, faqat Iso Masih nomi b-n bog’liq bo’lgan bayramlarni, shuningdek ba’zi 

---

maxsus  bayramlarni  tan  oladi.  Bibyaiyanidiniy  ta’limotning  yagona  manbai  deb 

hisoblaydi,  unga  qat’iy  rioya  qilishga  chaqiradi.B.ning  dastlabki  jamoasi  1609  y.da 

Gollandiyada  ingliz  muhojirlari  orasida  vujudga  keldi.  1612  y.da  Angliyada,  1639 

y.da  SHim.  Amerikada  paydo  bo’ldi.  19-a.da  Yevropa,  Osiyo,  Afrikada,  Lotin 

Amerikasidagi mustamlaka va qaram  mamlakatlarda keng tarqaldi. B. Rossiyaga 19- 

a.ning  60-  y.larida  Germaniyadan  kirib  kelgan.  1905  y.da  Jahon  baptistlari  ittifoqi 

tuzildi,  uning  markazi  AQSHda.  Jahondagi  baptistlar  soni  31  mln.dan  ortiq. 

O’zbekistonda baptistlarning ro’yxatga olingan 14 ta jamoasi bor (1998). 

VANDALIZM (lot. Vandali  — qad. sharqiy german qabilalaridan birining nomi) 

—  moddiy  va  madaniy  boyliklarni  o’ylamay-netmay  shafqatsizlarcha  yo’q  kilib 

tashlash.  V.  tupgunchasi  455  y.da  german  qabilalari  Rimni  talon-taroj  qilib,  ko’plab 

antik  madaniyat  obidalarini  vayron  etganligi  tarixiga  borib  taqaladi.  Keyinchalik  u 

johillik, madaniyatsizlik ma’nolarida ham keng qo’llanila boshlagan.