atama 1883 y.da F.Tennies tomonidan ilmiy muomalaga kiri-tilgan. V. irodani
birlamchi, deb e’tirof qila-di. Uni mavjudotning bosh asosi, deb uqgiradi. V.ning yetuk
vakili SHopengauer K.ning hodisalar (tasavvurlar) asosida yotgan «narsa o’zida»ni bir-
lamchi, hech nimaga bog’liq bo’lmagan «olamiy iro-da»dir deb da’vo qiladi. Uning
fikricha, barcha tirik vujudlarning harakatlantiruvchi kuchi -stixiyali instinktiv
xarakterga ega bo’lgan «yashash-ga intilish irodasi»dan iborat. Ongli iroda ko’r-ko’rona,
instinktiv individual irodaga nisbatan hosiladir. V.ga xos qarashlar uzoq o’tmishda Avgu-
stin, Duns Skotg ta’limotlarida ham yaqqol ifo-dalangan. Keyinchalik aql ustunligi
haqvdagi ta’-limot yaratildi. Fixtening fikricha, iroda dunyo-ning mutlaq ijodiy aqidasidir.
Gartman nuqtai nazaricha esa, iroda barcha narsada mavjud va har yerda ongsiz ta’sir
qiladi. U atamalarni iroda-ning birligi deb qaraydi. Fal.dagi irodani bor-liqning oliy
tamoyili deb qarovchi V. atamasi tarixiy jarayonning ob’ektiv qonuni b-n xisob-
lashmaydigan va amalga oshiruvchi shaxslarning sub’ektiv xoxishlari va erkin
qarorlarga mos-lashuvchi ijtimoiy-siyosiy amaliyotni tavsiflash uchun ham ishlatiladi.
. GEGEMONIZM - - hamma sohada ustunlik va o’z hukmiga bo’ysundirishni
anglatuvchi tushuncha. G. mo-hiyatan dunyo barqarorligiga yo’naltirilgan yoki bunga
xizmat qilishi kerak bo’lgan jahon siyosatiga zid hodisa bo’lib, ijtimoiy taraqqiyot,
jamiyat bar-qarorligi va xavfsizligini izdan chiqaradi. Ba’zi davlatlarning gegemonlikka,
hamma sohada ustun-likka va o’z hukmiga buysundirishga da’vo b-n chiqi-shi insoniyat
tarixining barcha bosqichlarida har doim o’ta salbiy oqibatlarni keltirib chiqargan.
Gegemonlik hech qachon umumbashariy rivojlanish ishiga xizmat qilmagan. Lekin hozirgi
nozik davrda uning salbiy ta’siri yanada yaqqolroq sezilmoqtsa. Bugun butun dunyodagi
davlatlarning siyosiy doira-lari, jumladan, O’zbekiston Respublikasining ham G. dunyo
taraqqiyoti uchun jiddiy xavf-xatar solayot-ganiga e’tiborni qaratishining sababi ham
shunda. Zero, G. aloxida olingan biron-bir qudratli siyo-siy kuchning manfaatlarini
ustuvor darajada bir tomonlama ta’minlash maqsadiga qaratilgandir.
GEDONIZM (yun. nedone — lazzatlanish) — laz-zatlanib umr kechirish inson
hayotining asl mazmu-nini tashkil etishi lozim, degan qarashga asos bo’lgan goya va
turmush tarziga intilish. Qad. Yuno-nistonda Aristin va Elinur G.ning asoschilari
hisoblanadi. Yangi davr fal.sida bu g’oyani Mill va Bentam tomonidan qaytadan
tiklashga harakat qilingan. Fal.da G.ga ko’proq moddiy boyliklarga e’tibor berish
asosida hayot kechirish deb qaraladi. Bu hol G. goyalarini mutlaqlashtirish sharoitida osil
bo’ladi. Aslida esa, ko’pincha, gedonistlar in-son uchun eng yaxshi jamiyat - -
farovon, moddiyboyliklar mo’l-ko’l bo’lgan davr, deb xisoblaydilar. Ammo bu qarash,
ayrim hollarda, ma’naviy qadri-yatlarga e’tiborni susaytiradi, ular ahamiyatini to’g’ri
anglashga xalaqit beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: