54
vositalari
Foiz svoplari
683
2312 12811 47993 172869 229780 271853
Valyuta svoplari 183
578 1197 2605 8501 10772 12291
Manba: Рубцов Б Б. Мировой фондовый рынок: объемы и динамика // Портфельный инвестор.
2008. № 2. Http: //www.mirkin.ru.
Bu davrda moliya operatsiyalari konsentratsiyasi yetakchi moliya
markazlarida (Nyu-York,
Frankfurt, London, Syurix, Lyuksemburg, Singapur,
Toki ova b.), shuningdek, ofshor zonalarda (Karib havzasi, G’arbiy Yevropa)
sezilarli darajada o’sdi.
Jahon moliya bozorida kapitallarning asosiy qismi korporatsiyalar va aholi
pul resurslarini to’playdigan va ularni foyda olish maqsadida turli moliyaviy
operatsiyalarga joylashtiruvchi yirik institutsional investorlar o’rtasida (TMK,
TMB,
investitsiya, ijtimoiy sug’urta fondlari, investitsiya kompaniyalari va ikki
tomonlama fondlar) o’rtasida qayta taqsimlandi. Globalizatsiya sharoitida turli
mamlakatlardagi valyuta kurslari harakati, foiz stavkalari va aksiya kotirovkalari
o’rtasida o’zaro bog’liqlik kuchaydi. Jahon moliya
bozori faoliyatining takror
ishlab chiqarish jarayonidan uzoqlashish tendensiyalari kuchaydi (jahon moliya
bozori ko’lami jahon YaIMi hajmidan deyarli o’n barobar katta). Bu
iqtisodiyotning real sektori bilan valyuta-kredit operatsiyalari alaqasini
zaiflashishiga va liberallashtirish sharoitida davlatning tartibga solish darajasini
kamayishiga olib keladi. Inqiroz zararlari oldidan turli segmentlarda salbiy
tendensiyaning tarqalishi turli mamlakatlar ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanishiga va
bozor ishtirokchilariga salbiy ta’sir qiladi.
Agar davlatda jamg’arma va investitsion tovarlari mavjud bo’lsa‚ uning
moliya bozori samarali ishlashi mumkin. Makroiqtisodiy darajada jamg’arma
o’zida olingan daromadlar va iste’mol uchun zarur xarajatlar o’rtasidagi farqni
ifodalaydi. Investitsiyaga iste’mol uchun ishlab chiqarilgan narsalar hajmidan
umumiy ishlab chiqarish hajmi oshib ketishi ko’rinishida qarash mumkin. Agar
iqtisodiyotda ishlab chiqarish maqsadlari uchun foydalanishga qo’shimcha xom-
ashyolar ishlab chiqarish yo’lga qo’yilgan bo’lsa‚ bu xo’jaliklar aktivlari
55
oshishidan dalolat beradi. Bu aktivlar ishlab chiqarish jarayonida ishtirok etib‚
korxona faoliyatini boshqaruvchi iqtisodiy subyekt (bozor subyekti) ishlab
chiqarilgan investitsion tovarlarga ega bo’lish bilan haqiqiy aktivga erishadi.
Asosiy vositalar va boshqa investitsion tovarlarni sotib
olishda resurslar
ta’minoti iqtisodiy subyektlarni rivojlantirishni moliyalashtirishning ichki
manbalari (amortizatsiya va foyda) hisoblanadi. Ular yetishmagan taqdirda
subyektlar tashqaridan aholi jamg’armalarini o’zlashtirishga majbur bo’ladilar.
Moliya bozorida moliyaviy vositalar harakati jamg’aruvchi va foydalanuvchi
o’rtasida boradi. Shu sababli iqtisodiyot tarmoqlari aro moliyaviy vositalar
(resurslar)ni moliya bozori orqali taqsimlash va qayta
taqsimlash samarali jarayon
ekanini kuzatish mumkin. Moliyaviy resurslar harakatini moliya muassasalari
yordamida qanday amalga oshirsa‚ moliyaviy vositalar ham investordan
iste’molchiga shunday to’g’ridan-to’g’ri harakatlanadi. Shuning uchun moliya
muassasalari kapital (moliyaviy resurslar)ning nisbatan samarali harakatiga imkon
tug’diruvchi
hisoblanadi
18
.
Vositalar harakati bir qancha omillarga bog’liq holda kechadi, ulardan
asosiylari quyidagilar:
-
bozor daromadlilik darajasi;
-
bozor soliqqa tortilganlik darajasi;
-
kapitalni yo’qotish yoki kutilgan daromadni olish riski;
-
bozorni tarkibiy va funksional tashkil etish samaradorligi va uning
uni tartibga solish darajasi;
-
investor huquqlari himoyasi va manfaatlar (qiziqishlar)i
ta’minlanganlik darajasi;
-
bozor qatnashchilarida bozordagi kabi ma’lumotlar ochiq-oydinlik
darajasi va boshqalar;
Yuqoridagilardan xulosa qilib aytish mumkinki‚ moliyaviy aktivlar iqtisodiyotda
aholi‚ firma va hukumat jamg’armalari va ularning real aktivlari (asosiy vositalar‚
18
Швагер Дж. Технический анализ. – М.: Альпина Паблишер, 2001 и др.
56
tovar-moddiy zahira va foydalanish davomidagi tovarlar) uchun investitsiyalari
bir-biridan farq qilganligi sababli ahamiyatlidir.
Do'stlaringiz bilan baham: 
