Жаңа әўлад сабақлықларында қурамалы мәселелерди шешиў методикаларын жетилистириў мәселелери

3. Test sorawlarin du`ziw jan`a pedagogikaliq texnologiya tiykari.
Mektep oqiwshilarinn` ha`m joqari oqiw orinlarinin` oqiwshilarinin matematika sabaqlarinda o`zinshe jumislarin sho`lkemlestiriw ushin test isletiledi. Ol oqiw bag`darlamasinda na`zerde tutilg`an bilimlerdi, uqipliqlardi ha`m ko`nlikpelerdi qa`liplestiriw ushin bag`darlang`an mateialdi o`z ishine aladi. Ha`r bir tema boyinsha du`zilgen test, oqiwshilardin` tema boyinsha alg`an bilimin bahalawg`a ja`rdem beredi. Sonday-aq, test ja`rdeminde oqiwshilardin` bilim da`rejesin aniqlap, o`zlestire almag`an oqiwshilar menen jeke jumis alip bariwg`a payda beredi.
O`zbekstan ha`m Qaraqalpaqstan xaliq bilimlendiriw ministrlikleri, respublikaliq oqiw-metodikaliq oraylari ha`m No`kis ma`mleketlik pedagogikaliq instituti ta`repinen sho`lkemlestirilgen «Test usilin ta`lim-ta`rbiya isine engiziw» seminar ken`esinde testti du`ziwdin` to`mendegi usillari ko`rsetiledi: programmalastirilg`an test, problemali test ha`m aralas test. Programmalastirilg`an test oqiwshilarg`a u`yreniwi kerek bolg`an materiallardi etaplarg`a bo`lip u`yreniwdi usinadi. Bunin` ushin ha`r bir temadan son` oqiwshig`a kontrol sorawlar beriledi, bul sorawlarg`a oqiwshi juwap beriwi kerek. Oqiwshi ta`repinen sorawlardin` juwabi ha`m beriliwi kerek. Berilgen juwaplar u`sh, to`rt yamasa bes tu`rli, oqiwshi sorawg`a tuwri juwap beriwge mu`mkinshilik beriw kerek. Programmalastirilg`an test sorawlari sani segiz-on eki bolip, juwap beriw waqti 10-15 minut boliwi kerek. Waqittan u`nemli paydalaniw matematika sabag`inda oqiwshilardin` bilimin turaqli baqlap turiwg`a ha`m oqiwshilardin` o`zlestiriwi qiyin bolg`an materiallardi takirarlawg`a ja`rdem beredi. Bunday materiallar ushirassa onda o`zlestire almag`an oqiwshilar ushin programmalastirilg`an «qayta tiklew» testi o`tkiziliwi kerek. Programmali testke matematikaliq kartochkalar, basqa didaktik materiallar ha`m qiziqli matematikaliq oyinlar jatadi. Problemali testi du`ziw ushin oqitiwshi qolinda ilimiy ta`repten tiykarlang`an tapsirmalar sistemasi boliwi kerek. Sonda oqitiwshi bul testti matematika sabag`in oqitiwda ta`sirli qural retinde islete aladi.
Aralas testti du`ziw joqarida aytilg`an birikpesinen turadi. Bunday testlerdi menin`she orta arnawli ha`m joqari oqiw orinlarinda o`tiletug`in matematika sabag`inda paydalansa boladi.
Mazmuni du`zilgen matematikaliq test oqiwshilardin` sabaqti o`zlestiriwine u`lken ta`sir jasaydi ha`m olardin` hesh kimnen o`kpelemesligine o`zinen basqa, sonday-aq o`z bilimine jetilistiriwge ja`rdem beredi. Testti turaqli tu`rde o`tkiziw oqiwshilardin` matematika sabag`inan u`lgeriw tablitsasin du`ziwge ha`m olardi gruppalawg`a ja`rdem beredi. Test rezultatlari matematikaliq olimpiadalar ha`m konkurslar o`tkiziwge ja`rdem beredi.
Test bul oqiwshinin` sezgirligin ha`m logikaliq oylawin rawajlandiradi. Sebebi test sorawlarina juwap beretug`in oqiwshi aldinda eki usil bar: birinshisi duris juwapti tabiw, ekinshisi an`law. Ko`pshilik4 oqiwshilar duris juwapti an`lawda, juwaptin` mu`mkin bolmag`an variantlarin taslap jiberedi. Sonin` ushin test sorawlarin du`zgende beriletug`in juwap variantlari ma`nissiz bolmawi kerek. Sonisi a`hmiyetli test tek g`ana bilimdi bahalaw menen shegaralanbastan, ol u`yretiw funktsiyasin ha`m orinlaydi. Sonin` ushin test sorawinin` juwaplarinin` variantlarinin` ishinde birewi duris boliw kerek. Oqiwshi bul jag`dayda duris juwapti tabiwg`a ha`reket etedi.
Ha`zirgi waqitta ko`pshilik oqiw orinlarinda testi paydalaniw ushin esaplaw mashinalari isletiledi. Bunin` ushin esaplaw mashinasinin` yadina birneshe ju`zlegen alternativ sorawlari jazilg`an boladi. Bunday testlerge kompioter testi dep aytiladi. Mashinalar ja`rdeminde test na`tiyjelerin aliw oqitiwshinin` mu`mkinshiligin asiradi: oqiwshilar qaysi temalardi jaqsi o`zlestirgenin biliwge, kemshiliklerdi aniqlawg`a, qaysi temalardi ta`kirarlaw kerekligin ha`m qaysi oqiwshi menen islesiw kerek ekenligin kompioter oqitiwshinin` jumis bag`darlamasin ratsional sho`lkemlestiriwge ja`rdem beredi.
Test na`tiyjelerin analizlew en` juwapkerli etap. Sebebi aling`an na`tiyjeler bilim beriwdin` sapali boliwina ta`sir jasaydi ha`m jeke jumis alip bariw bag`darin ko`rsetedi. Egerde du`zilgen testin` maqseti ha`m ma`selesi toliq aniqlang`an bolsa, oni o`tkiziw ha`m na`tiyjelerdi analizlew jen`il boladi. Biraqta testin` mu`mkinshiliklerin ju`da` asirip jiberiwge bolmaydi. Sebebi, test u`yretiwdin` barliq mu`mkinshilik ha`m o`zgesheliklerin o`z ishine ala almaydi, haqiyqattan oqiwshilar ha`r qiyli. Ayirim oqiwshilar o`tilgen materialdi tez tu`sinip aladi, bular ushin test penen islesiw ju`da` jen`il boladi. Biraqta materialdi tez tu`sine almaytug`in ha`m oylaw uqiplilig`i to`men bolg`an oqiwshilar ha`m bar. Bunday oqiwshilar ushin testi paydalaniw qiyinshiliq penen iske asiriladi. Sonin` ushin, bilimdi bahalawdin` klassik usillarin test usili menen birgelikte alip bariw a`dalatli boladi.
Test sorawlarin o`tkiziwdin` tiykarg`i makseti oqiwshilardin` matematika sabagi boyinsha alg`an bilimlerin jeke bahalaw, sonin` menen birgelikte test na`tiyjeleri boyinsha oqiw bag`darlamalarina o`zgerisler kiritiw kerek.