—
valuta k urslari (forvard va spot kurslari)
farqidan spekul-
yativ foyda olish.
Hozirgi k u n d a b arch a turdagi xalqaro hisob-kitoblar bevosita
b an k lar orqali am alga oshiriladi. X alqaro hisob-kitob operatsi-
yalari bank d aro m a d larin i oshirish m anbalaridan biri hisoblanib,
b an k lar o ‘z m ijozlariga valutalarni sotish yoki ulardan sotib olish-
da, 2 turli valuta
k urslarini belgilashadi, ya’ni ular valutalarni so
tish va sotib olish kurslaridir. B ankning valutalarni sotish va sotib
olish kurslari o ‘rtasidagi farq m arja yoki spred deb n om lan ad i va
ushbu farq b a n k n in g valuta operatsiyalari bilan bog‘liq operatsion
xarajatlarini qopiashi ham da unga foyda keltirishi lozim. Valuta
kurslari b o ‘yicha spred hajm i b an k lard a turli
valutalar va m ijozlar
b o ‘yicha bitim hajm iga qarab turlicha b o ‘lishi m um kin.
X alqaro biznes natijalari nafaqat tegishli m am lak atlar valuta
kurslari, balki m illiy va xorijiy bozorlardagi aniq bir m ahsulot va
x izm atlar tu rin in g narxi bilan ham eksport va im port o p eratsi
yalari hajm i qiym ati aniqlanib, o ‘zaro taqqoslanadi. Shu jih a td a n ,
valuta
k u rslarin in g ikki tu ri, ya’ni real va n o m in al valuta kurslari
farqlanadi.
Valuta kurslari o‘zgarish in in g erk in lik darajasiga ko‘ra valuta
k u rslari q a t’iy belgilangan, chegaralangan egiluvchan,
suzuvchi
valuta kurslariga b o lin a d i.
Q a t’iy belgilangan valuta kursida m illiy valutalar o 'rtasidagi
rasm an o 'rn atilg an nisb atn in g vaqtinchalik 2,25 foizdan osh-
m agan m iqdorda tebranishiga ruxsat beriladi.
C hegaralangan egiluvchan valuta kursida m illiy valutalar
o ‘rtasidagi rasm an o ‘rn atilg an n isbatn in g belgilangan qoidaga
m uvofiq k atta b o ‘lm agan m iqdorda tebranishiga ruxsat beriladi.
Suzuvchi valuta kursi talab va ta k lif ta ’sirida erkin o ‘zgaradigan
alm ashuv kursi b o ‘lib, m a’lum sharo itlard a davlat valuta interven-
tsiyasi orqali unga ta ’sir o ‘tkazishi m um kin.
N om inal valuta kursi (nom inal exchange rate)
bir m illiy valuta
b irligining xorijiy valuta birligida ifodalangan bozordagi bahosi
yoki ikki valuta o ‘rtasidagi joriy kursdir.
133
Real valuta kursi (real exchange rate) — n o m in al valuta kursi
asosida ikki m am lakatdagi bir xil tu rd ag i tovar va m ah su lo tlar
narxlari darajasini o ‘zaro nisbati orqali hisoblangan valuta kursi-
dir. Real ayirboshlash kursi xalqaro iqtisodiy nazariyada «savdo
shartlari» (term s o f trade)dan birini o ‘zida nam oyon etadi. Ja-
hon iqtisodiyotida
m illiy iqtisodiyotlarni, xususan, Y alM , Y aM D
(Yalpi m illiy d arom ad)ni o ‘zaro solishtirish odatda, real valuta
yoki valutalarning xarid quvvati pariteti (R R R ) bo‘yicha h iso b
langan kurslari orqali am alga oshiriladi.
Real ayirboshlash kursi quyidagi form ula asosida hisoblanadi:
S* - S —
Pd
Bu yerda, S — no m in al valuta kursi; Pd —
m illiy pul birligida
ifodalangan ichki bozordagi n arx la r darajasi; Pf — chet eldagi
narxlar darajasi (xorijiy valutada hisoblangan).
Real valuta kursining m ohiyatini quyidagi misol orqali
to liq ro q tushuntirishga h arakat qilam iz. M a’lum bir turdagi m a h -
sulot (1 kg qoram ol go‘shti)ning narxi 0 ‘zbekistonda 15000 so ‘m
bo‘lsa, A Q SH da 30 dollar, n om inal valuta 1 U S D /U Z S = 2 0 0 0 .
M azkur holatda real valuta kursi quyidagiga teng:
S ' = 2 0 0 0 ^ - 3°-U SD
= 4
USD 15Ü0Ü//ZS'
Bu A QSH dagi m a’lum bir turdagi m ahsulot (1
kg qaram ol
go‘shti) narxiga 0 ‘zbekistonda 4 birlik shu turdagi m ahsulot (4 kg
qaram ol go‘shti)ni olish m um k in lig in i anglatadi.
Shuningdek, real valuta kursi m am lakatdagi u yoki bu m ahsu-
lotning nisbiy narxlarini o ‘zida aks ettirgan holda m am lak atning
xalqaro savdodagi raqobatbardoshlik darajasini ham ifodalaydi.
Y uqorida keltirilgan m isoldagi m a ’lum b ir tovarlar n arx
lari darajasi o ‘rniga foizlarda, yoki koeffitsientlarda ifodalangan
m am lak atlarn in g iste’mol narxlari indeksi (consum er price in
dex, C P l)n i, yoki inflyatsiya darajasini tegishli ravishda qo‘ysak,
m am lak atla r bo ‘yicha real valuta kursini hisoblagan b o ‘lam iz.
134
M asalan, A m a m lak a td a no m in al valuta kursi o ‘sib borayotgan
b ir sharo itda real valuta kursi tu sh ib borayotgan b o ‘lishi m u m k in .
Ya’n i, 1 oy davom ida A m a m lak a td a inflyatsiya darajasi 8,5%,
В m a m lak a td a 0,4%,
n o m in al valuta kursi esa, В m am lak at b ir
pul birligining A m am lak at pul birligiga nisbatan bahosi 4700
d an 5000 ga, xususan v alu tan in g qadri 6,4% ((5000-100/4700)-
-100) ga tushganligi ku zatilg an b o ‘lsa, real valuta kursi 1,6%
(100-(4626,73-100/4700)) ga ortgan.
c* _ s o n n ^
Do'stlaringiz bilan baham: 
