Й. Турсунов меҳнат ҳУҚУҚИ

2-§. Ишга қабул қилишда дастлабки синовни қўллаш 
Меҳнат шартнома муносабатлари унинг иштирокчиларининг эркин 
ва тенг эканликларига асосланади. Шунга кўра улар ўзаро муносабатла-

---

рини бир-бирларини яқиндан ўрганиш, синаб кўриш, маъқул келганда 
давом эттириш асосига қурилишлари мумкин. Меҳнат Кодексининг 84-
моддасида айтилишича: «Меҳнат шартномаси қуйидаги мақсадда даст-
лабки синов шарти билан тузилиши мумкин: 
ходимнинг топширилаётган ишга лаёқатлилигини текшириб кўриш; 
ходим меҳнат шартномасида шартлашилган ишни давом эттириш-
нинг мақсадга мувофиқлиги ҳақида бир қарорга келиши. 
Дастлабки синовни ўташ ҳақида меҳнат шартномасида шартла-
шилган бўлиши лозим. Бундай шартлашув бўлмаган тақдирда ходим 
дастлабки синовсиз ишга қабул қилинган деб ҳисобланади. Ҳомиладор 
аёллар, уч ёшга тўлмаган боласи бор аёллар корхона учун белгиланган 
квота ҳисобидан ишга юборилган шахслар ишга қабул қилинганда, шу-
нингдек, олти ойгача муддатга ишга қабул қилиш ҳақида ходимлар билан 
меҳнат шартномаси тузилганда дастлабки синов белгиланмайди». Дастла-
бки синов муддати уч ойдан ортиқ бўлиши мумкин эмас. 
Вақтинча меҳнатга қобилиятсизлик даври ва ходим узрли сабаблар-
га кўра ишда бўлмаган бошқа даврлар дастлабки синов муддатига кири-
тилмайди, яъни масалан, дастлабки синов шарти билан ишга қабул 
қилинган ходим синов даврида айтайлик 10 кун давомида вақтинча 
меҳнатга яроқсиз бўлгани сабабли ишга чиқа олмаса, синов даври унинг 
учун 10 кунга узайтирилади. Айтайлик, синов муддати 15 мартда тамом 
бўлиши лозим бўлса, юқоридаги ҳол туфайли у 25 мартгача чўзилади. 
Дастлабки синов даврида ходимларга меҳнат тўғрисидаги қонун 
ҳужжатлари ва корхонада ўрнатилган меҳнат шартлари тўлиқ татбиқ 
этилади. Дастлабки синов даври меҳнат стажига киритилади. Дастлабки 
синов муддати тугагунга қадар ҳар бир тараф иккинчи тарафни уч кун 
олдин ёзма равишда огоҳлантириб, меҳнат шартномасини бекор қилиш-
га ҳақлидир. Бундай ҳолда иш берувчи меҳнат шартномасини синов 
натижаси қониқарсиз бўлгандагина бекор қилиши мумкин. 
Меҳнат шартномасини бекор қилиш тўғрисида ушбу модданинг би-
ринчи қисмида назарда тутилган огоҳлантириш муддатини қисқарти-
ришга фақат шартнома тарафларининг келишуви билан йўл қўйилади. 
Агар дастлабки синов муддати тугагунга қадар тарафлардан бирортаси 
ҳам меҳнат шартномасини бекор қилишни талаб қилмаса, шартнома-
нинг амал қилиши давом этади ва бундан кейин уни бекор қилишликка 
умумий асосларда йўл қўйилади, яъни синов муддати важ қилиб кўрса-
тилиб, ишдан бўшатишга йўл қўйилмайди. 
Дастлабки синовнинг қонунда белгиланганидан энг кўп муддатидан 
узоқроқ синов муддати белгиланиши мумкин эмас ва уч ойдан ортиқ 
муддатга белгиланган синов муддати ҳеч қандай юридик кучга эга эмас. 

---

Синов муддати тамом бўлмасидан аввал ҳам меҳнат шартномасининг 
томонлари келишуви билан умумий асосларда бекор қилиниши мумкин. 
Синов натижалари нотўғри, нохолис баҳоланган ҳолда ишдан бўша-
тиш амалга оширилганидан ходим суд томонидан ишга қайта тиклана-
ди. Дастлабки синов меҳнат шартномасининг қўшимча, томонлар кели-
шувига кўра белгиланадиган шарти сифатида ишга қабул қилиш вақти-
дагина белгиланиши мумкин бўлиб, ишлаб турган ходимга уни бошқа 
ишга ўтказиш пайтида дастлабки синов қўллашликка, шу асосда уни 
ишдан бўшатишликка йўл қўйилмайди.