J. S. Salimov, N. B. Pirmatov

Transformator ikkilamchi chulg‘amida esa o‘zaro induksiya EYK hosil bo ‘ladi).
Salt ishlash rejimdan AT ning transformatsiyalash koeffitsienti k_A, salt ishlash toki I_0NA, isroflari R_0NA va almashtirish sxemasining parametrlarini aniqlash mumkin.
ATning transformatsiyalash koeffitsienti k_A quyidagicha aniqlanadi:
^kA = ^EYK / EPK = ^WAX / ^W«* ^U1 / ^U2 • (⁷‘⁷)
Pasaytiruvchi AT ga yuklama ulanganda chulg‘amining birlamchi zanjiridan I_p ikkilamchi zanjiridan esa I₂ >1, tok o‘tadi. Bu holdagi AT ning MYK muvozanat tenglamasi quyidagicha yoziladi:



Tw+Tw=Tw
Ij I ^w2 -0 ^wl’

(⁷-8)
bu yerda I₀ — “A-X” chulg'amdan o‘tuvchi magnitlovchi tok.

1. 
   = 1₀ — 1₂/k_A tok chulg‘amning faqat «A —a» qismidan o‘tib, ikkala chulg‘am uchun umumiy bo‘lgan «a~x» qismidan esa va I₂ toklaming geometrik yig‘indisiga teng bo‘lgan
   

I„= I,+ h = I«- I₂-*A⁺ I₂ = I«+ I₂ 0-W (7-9)
tok o‘tadi. I, va I₂ toklar faza jihatdan deyarli 180° bo‘lgani tufayli (I₀«

1. 
   ularni algebraik ayirma ko‘rinishida yozish mumkin:
   

I„=I₂-I,- (⁷-¹⁰>
Bundan ko‘rinishicha, pasaytirilgan AT chulg‘amining umumiy qismi «a-x» bo'yicha o'tayotgan tok l_m birlamchi zanjir toki I, ga teskari, ikkilamchi zanjir toki I₂ bilan esa mos yo‘nalgan bo‘ladi.
Agar AT ning transformatsiyalash koeffitsienti 1 ga yaqin bo'lsa, I₂ va 1₂ toklar bir-biridan kam farq qilib, ularning ayirmasi kichik qiymatni tashkil etadi. Bu hol AT chulg‘amining umumiy (o-x) qismini kesim yuzasi kichik bo ‘Igan simdan tayyorlashga imkon beradi.
AT da chulg‘am ikkilamchi zanjirining chiqishidagi to‘la quwat S₂ ni «o‘tuvchi quwat (S_o._t)» deyiladi. Bundan tashqari, birlamchi zanjirdan ikkilamchisiga magnit maydoni vositasida uzatiladigan hisobiy (S_h= =S ) quwat ham mavjuddir. Buni hisobiy quwat deyilishiga sabab shuki, ATning gabarit o‘lchamlari va og‘irligi shu quwat kattaligiga bog‘liq bo‘ladi. .


S , = S + S. . (7.11)
Katta quwatli AT lar ish jarayonining o‘ziga xos xususiyatlari. Katta quwatli AT larda elektr jihatdan ulangan ikkita (parallel va
Demak, AT da hisobiy quwat o‘tuvchi quwatning bir qismini tashkil etib, qolgan qismi esa elektr bog‘lanish hisobiga chulg‘amning birlamchi zanjiridan ikkinchisiga uzatiladi, ya’ni:
ketma-ket) chulg‘ami bo‘ladi. 7.5,d-rasmda PK (U) kirish tarmog‘idan kuchlanishi oshirilgan (U' >U) chiqish tarmog‘iga elektr energiyani uzatishda ishlatiladigan bir fazali oshiruvchi AT ning prinsipial sxemasi ko‘rsatilgan. AT da o‘ramlar soni bo‘lgan bitta chulg‘ami (ko‘rilayotgan holda PK) elektr tarmoqqa parallel ulanib, o‘ramlar soni w₂ bo‘lgan ikkinchi chulg‘ami esa unga ketma-ket ulanadi.
Elektroeneigetika sistemalarini bog‘lovchi katta quwatli AT larda chulg‘amlami “birlamchi” va “ikkilamchi” deb atalishi shartli ravishdagi tushunchadir, chunki bunday AT laming qaysi chulg‘amiga energiya kiritilishini, qaysi biridan esa uning chiqarilishini ajratib olishning iloji bo‘lmaydi. Shu sababli YK yoki PK tarmoq kuchlanishiga bevosita ulangan chulg‘amni “umumiy (yoki parallel)” chulg‘am deb, eneigiya manbayiga yoki iste’molchiga ketma-ket ulangan chulg‘amni esa “ketma-ket” chulg‘am deb atalsa maqsadga muvofiq bo‘ladi. Umumiy chulg‘am uchlarining boshi va oxirlarini “A”, “X”, unga tegishli kattaliklami “ 1 ” indeksi bilan, ketma-ket chulg‘am uchlarining boshi va oxirlarini “a”, “x”, unga oid kattaliklami esa “2” indeksi bilan belgilaymiz. Bu chulg'amlar o‘zakda birining tashqarisiga ikkinchisi qurshalgan holda joylashtiriladi (7.5,a-rasm).
6) I- ^U2 ,
W,


U'