J. S. Salimov, N. B. Pirmatov

Ayon qutb/i SG ning elektromagnit quvvatini vektor diagrammadan (23.2,c-rasm) foydalangan holda quyidagicha aniqlanadi. Magnit zanjirining to‘yinishi hisobga olinmagan SG stator chulg‘amining aktiv qarshiligi kichikligidan r^O deb hisoblanadigan katta va o‘rta quvvatli SG ning aktiv quwati quyidagiga teng:
P « m ■ U ■ /, • cos. (23.7)
Vektor diagrammadan cp = vp — 0 ekanligini aniqlab (23.7) formulaga qo‘yamiz:
P = m -U • /, -cos(^/ -6)= m-U -^(cos^/ •cos6^l + sin^ -sin<9) =
= m-U (/ , -cosO + f, -sin#).
Kuchlanish va kuchlanish pasayishi vektorlarini E₀ vektori yo'nalishiga (bunga mashinaning ko‘ndalang “q” o‘qi to‘g‘ri keladi ) va unga perpendikular bo'lgan yo‘nalish (mashinaning “d” o‘qi)ga proeksiyalab quyidagi ifodalarga: .
E₀ = Ucosd + IjXj ; I_qx_q =Usix\9 (23.9)
ega bo'lamiz, bulardan esa tokning ko‘ndalang (I_q) va bo'ylama (I_d) lashkil etuvchilarini aniqlaymiz:
I_q = U sin 6 / x_q , 1 j = (E₀ - U cos 9)/x_d. (23.10)
Toklarning bu qiymatlarini (23.8) ga qo‘yib ayon qutbli sinxron mashinaning parametrlari orqali ifodalangan elektromagnit quwatini hisoblash formulasini hosil qilamiz:
P,„, =(mUE₀/Xj)-sm9 + (mU² /2)-(\/x_q -\/xj) sin2i9. (23.11)

11. 
    dan ko'rinishicha, quwatning birinchi, ya'ni asosiy tashkil etuvchisi kuchlanishga va EYK E₀ ni hosil qiladigan qo‘zg‘atish chulg'amining magnit oqimiga bog'liq bo‘ladi, ikkinchi tashkil etuvchisi esa mashinaning qo‘zg‘atish oqimiga bog‘liq emas, ya’ni u kuchlanish kvadratiga va mashinaning bo‘ylama va ko‘ndalang o‘qlari bo‘yicha induktiv qarshiliklarining farqi (x_d*x_q, odatda x_d>x_o) tufayli hosil bo‘ladi. Nominal qo‘zg‘atishda quwatning ikkinchi tashkil etuvchisi birinchi (asosiy) tashkil etuvchi amplitudasining 20+35% ini tashkil etadi.
    

Noayon qutbli sinxron mashinalarda x_d = x_q, shu sababli (23.11) formulada ikkinchi tashkil etuvchisi qatnashmaydi.
Sinxron mashinaning elektromagnit momenti. Buni aniqlash uchun elektromagnit quvvatni hisoblash formulasini magnit maydonning burchak tezligi ©, ga bo‘lish kerak, masalan, ayon qutbli sinxron mashina uchun:
M = P_em / 0) _x = [m t/, E₀ / (co , Xj)] -sin 9 +
+ {[m U² /(2ry)](l/x_q -1/x_d )}-sin 2 9, (23.12)
noayon qutbli sinxron mashinalar uchun esa 2-tashkil etuvchisi bo‘lmaydi.
Sinxron mashina reaktiv quwatining burchak xarakteristikasi.
U, = const, I = const shartlari bajarilganda olinadigan Q = f (0) bog‘liqlikka reaktiv quwatning burchak xarakteristikasi deyiladi (23.3-rasm).

2. 
   rasm. Magnit to ‘yinishi hisobga olinmagan ayon qutbli o ‘ta qo ‘zg ‘atishli sinxron generator reaktiv quvvatining burchak xarakteristikasi ( E, =1,87, U, = 1, x_d= 1,1, x= 0,75).
   

Ayon qutbli SG ning reaktiv quwati quyidagi formuladan aniqlanadi: Q = mU I sincp = (mUE_ocos0) / x_d +
+ (mU²/2) (l/x_q—l/x_d) cos20 — (mU²/2) (l/x_q —l/x_d). (23.13) Salt ishlashda (0 = 0) reaktiv quwat maksimal qiymatga erishadi: Q_ma = mU (E₀ - U) / x_d - mU²/ (2x_q). (23.14)
Agar E₀ >U bo‘lsa reaktiv quwat Q_max> 0 bo‘ladi, ya’ni sinxron generator reaktiv quwatni elektr tarmog‘iga beradi. Burchak 0 ning oshishi bilan reaktiv quwat kamaya boradi va burchak 0 ning biror qiymatida quvvat ishorasini o‘zgartiradi, ya’ni mashina elektr tarmog‘idan reaktiv quwatni ola boshlaydi.

2. 
   Elektr tarmog‘i bilan parallel ishlayotgan sinxron generatorning statik turg‘unligi, sinxronlovchi quwati va
   

momenti