J. S. Salimov, N. B. Pirmatov

a — yakor chulg'amdagi tok va magnit oqim;
b —qo‘zg ‘atish chulg ‘amning qisqa tutashuv boshlanishidan oldingi o'zgarmas toki (l J va qisqa tutashuv boshlanishidagi qo'shimcha tok
d — tinchlantirish chu/g‘amdagi tok 0,_inch).
Lekin barqaror ish rejimdagi (xususan, barqaror qisqa tutashuvdagi) yakor reaksiyasi oqimi bilan to‘satdan qisqa tutashuv paytdagi yakor reaksiyasi oqimi o‘rtasida juda ham katta farq bor.
Haqiqatda, yakor reaksiyasi oqimini asosiy oqimdan mustaqil ravishda o‘rganilganda, barqaror qisqa tutashuvda mashina bo‘ylama o‘qi bo‘yicha yakor reaksiyasining oqimi magnit zanjirda asosiy magnit oqim o‘tgan yo‘llar orqali o‘tadi (22.2,6-rasmda shtrixli chiziq). To‘satdan qisqa tutashuvda esa tasvir keskin o‘zgaradi, chunki shartga ko‘ra, qo‘zg‘atish chulg‘ami va tinchlantirish chulg‘ami o‘ta o‘tkazuvchan konturlar hisoblanganligidan, ular bilan ilashgan oqimlar o‘zgarmasdan qolishlari kerak, bunday holda tinchlantirish (dempfer) chulg‘amida (i_linch) (22.4,u-rasm) va qo‘zg‘atish chulg‘amida (i ) (22.4,c-rasm) nodavriy toklar hosil bo‘ladi, Ularning vujudga keltirgan magnit oqimlari (O_qo,_zqva O_tinch) yakor oqim ilashishi v|i_aJ ni rotor konturlariga kirishiga to'sqinlik qilib, uni bu chulg‘amlarning tarqoq oqimi o'tadigan yo'llardan o‘tishga majbur qiladi, ya'ni havo oraliqqa siqib chiqaradi. Bu yo‘l (ya'ni havo oraliq)ning magnit o‘tkazuvchanligi rotor o‘zaginikiga nisbatan ancha kam bo‘lganligidan to‘satdan qisqa tutashuvda yakor magnit oqimi v|i_ad ni yaratish uchun ancha katta qiymatli yakor chulg‘ami MYK, demak, barqaror qisqa tutashuv tokiga nisbatan ancha katta tok talab qilinadi. Bu tok o‘zining maksimal qiymatiga to‘satdan qisqa tutashuv boshlanishidan chorak (T/4) davrdan keyin erishadi va uni zarbiy tok I deb ataladi (22.3,u-rasm).
Dastlab tinchlantirish chulg‘amining oqimi v_linch yakor chulg‘ami oqimi \\i_ad ning qo‘zg‘atish chulg‘amiga kirishiga to‘sqinlik qiladi (22.2,d- rasm). Bu hol o‘ta o‘tkinchi qarshilik x^r_d bilan xarakterlanadi. Natijada stator magnit oqimi 0’_nd< O_ad ga qadar ancha kamayadi; mos holda stator chulg‘amining mashina bo‘ylama o‘qi bo‘yicha induktiv qarshiligi kamayib, qisqa tutashuv toki (I = I"_qlmax) ning ta’sir etuvchi qiymati eng katta bo'ladi (22.3,u-rasm):
K, = ^{= E}o/ ^X'V (22.2)
bu yerda x"_d - o‘ta o‘tkinchi induktiv qarshilik.
Yakor oqimi v\i_ad tinchlantirish chulg‘amiga kirgandan keyingi bosqichda uning o‘zgarishiga qo‘zg‘atish chulg'amidagi qo‘shimcha oqim F_u aks ta'sir qiladi (22.2,e-rasm). Bu holat o‘tkinchi qarshilik x'_d bilan xarakterlanadi.
Ideal o‘ta o‘tkazuvchan konturda magnit oqimlarning mashina magnit zan-jirida 22.2,^-rasmdagidek taqsimlanish tasviri uzoq davom
22.4-rasm. Sinxron generatorda to ‘satdan qisqa tutashuv toklari: a - tinchlantirish chulg‘amdagi tok; b - bu tokning yakordagi tashkil etuvchisi; d — qo ‘f — yakordagi barqaror qisqa tutashuv tok; g — yakordagi natijaviy qisqa tutashuv tok.

14

etgan boMardi, lekin rotor chulg‘amlari har holda oz bo‘Isa ham aktiv qarshilikka ega boMganligidan qo'zg‘atish chulg‘amidagi qo‘shimcha tok i . va tinchlantirish chulg‘ami toki

linch
ning so‘nish jarayoni boshlanadi (22.4-rasmda a va c). Bu jarayon mazkur konturlarning vaqt doimiysi T dan bog‘liq bo‘ladi (uning o‘lchov birligi, s.):
T = L/r, (22.3) bu yerda L va r — konturning induktivligi va aktiv qarshiligi.