J. S. Salimov, N. B. Pirmatov

Tashqi va rostlash xarakteristikalari. Generatorni ishlatishdagi asosiy ish jarayonni belgilovchi xarakteristika — tashqi xarakteristikadir. Odatda, generatorlarga nisbatan qo‘yiladigan talab (payvandlash geheratorlaridan tashqari) umumiy bo‘lib, ularning qo‘zg‘atish toki Iqp‘7^{= const} bolganda, yuklama tokining qiymati 0 dan yo‘l qo'yilgan qiymatgacha o‘zgarganda, generatorlarning chiqish klemmalaridagi kuchlanishi nominal qiymatidan mumkin qadar kam o‘zgarishi amaliyot uchun muhimdir.
Tashqi xarakteristika — qo‘zg‘atish toki /₀._zA,= const va yakorning aylanish chastotasi n_N = const boTganda \j_fl = f (I_a) bogTiqlikni ifodalaydi. Bu xarakteristikani ahamiyatga ega boTgan ikkita hol uchun tahlil qilish foydalidir:

1. 
   salt ishlash rejimda (I_a=0) yakor chulg‘amida hosil boTgan EYK ning qiymati E₀= U_N ga to‘g‘ri kelgan qo‘zg‘atish toki / _N = const boTganda yuklama tokini oshirib olish (30.3,a-rasm, 2);
   
2. 
   yakor chulg‘amining toki I_a= I_N va kuchlanishi U_N boTganda
   

qo‘zg‘atish tokini / = const qilib, yuklama tokini kamaytirib olish (30.3,0- rasm, 1). ,
Tashqi xarakteristikani tajribada yuklama tokini I_a= 0 dan I_a= I_N gacha oshirib olinganda, generator chiqish klemmalaridagi kuchlanishi, yakor reaksiyasi magnitsizlovchi ta’sirining va yakor zanjiridagi qarshiliklarda kuchlanish pasayishi tufayli biroz kamayadi (2-egri chiziq). Tashqi xarakteristika egri chizigTning shakliga yuklama toki tufayli magnit zanjiri to‘yinish darajasining o‘zgarishi ham sabab boTadi.

2. 
   rasm. Mustaqil qo ‘zg‘atishli o ‘zgarmas tok generatorining tashqi (a) va rostlash (b) xarakteristikalari.
   

Ma’lumki, generatoming kuchlanishi (U_a), natijaviy magnit oqimiga bog‘liq ravishda o‘zgaradigan E_a, yakor zanjiridagi (I_aR ) hamda cho‘tkalarda bo‘ladigan (AU_ch) kuchlanish pasayishlari bilan aniqlanadi: U = E — I R — AU ,. (30.1)
a a a a ch ^{x 7}
Yuklama toki oshirilganda yakor reaksiyasining mashina asosiy maydoniga bo‘lgan magnitsizlovchi ta’siri ortadi. Qo‘zg‘atish toki /_o._z = const bo‘lganligidan, generatorning natijaviy magnit oqimi, demak, EYK E_u ham biroz kamayadi.
Tashqi xarakteristikani tajribada olishda davlat standarti tavsiyasi qo ‘yidagicha: yakorning aylanish chastotasi n= n_N va qo‘zg‘atish tokini I ._zN =const holda saqlab, yuklama toki I_a ni nominal qiymatidan 0 gacha kamaytirib olish lozim.
Yuklama toki kamaya borgan sari, ko‘ndalang yakor reaksiyasi ta’sirining susayishi va yakor zanjirida kuchlanish pasayishi I_uR_u ning kamayishi tufayli, yakor chulg‘ami chiqish klemmalaridagi kuchlanish tobora oshadi (30.3,o-rasm, 1).
Tashqi xarakteristika yuklamani oshirib olinganda kuchlanish pasayuvi quyidagicha aniqlanadi:
AU_%=100 (U_n — U_a) / U_N , (30.2)
bunda U_N - yakor toki I_a = I_N bo‘lganda generator chiqish klemmalaridagi nominal kuchlanish.
Kompensatsion chulg‘ami boimagan o‘rta quwatli mashinalarda kuchlanishning oshishi, odatda (5-UO) foizni tashkil qiladi.