J kamolov, II. Ismoilov

36-  §.  Yarim  o ‘tkazgiehlarning  xususiy  va  kirishmali  elektr 
0‘tkazuvchanligi
1) Xususiy yarim o ctkazgicklar.  Mendeleyev jadvalining  IVgruppasiga 
kiruvchi elem endar b o iib ,  ular to ‘rt valentlidir.  Ularning valentlik ionlari 
kristail  panjara tugunidagi  atom lar bilan  o ‘zaro  ikkitadan  elektron bilan 
bogiangan (69-rasm).
Bunga  kovakntiik  bog ‘brash  deyiladi.  Yarim  o ‘tkazgichlarga  tashqi 
energiya  bsrisli  orqali  bu  zaif  b o g ia n g an   elektronlarni  uzib,  erkin 
elektronlarga aylantirish  mumkin.  Ajralgan elektron o ‘rni b o ‘shab qoladi. 
Bu joy deb ataladi va uni  musbat zaryadga ega deb qaraladi. Yarim
a)

---

o'tkazgichga  tashqi  elektr  maydon  ta ’sir  ettirilsa,  elektron  va  «teshik» 
qaram a-qarshi yo‘nalishda harakatlanib, tok  hosil qiladi  (70-  a,  b rasm). 
Chunki  bo‘shab  qolgan  «teshik»ka  qo‘shni  turgan  elektron  o ‘tadi.  Bu 
elektronning  o ‘rni  esa  bo‘shaydi,  shu  kabi  elektron  va  «teshik»  qarama- 
qarshi yo‘nalishda harakatlanadi.  Bundan ko‘rinadiki, yarim о ‘tkazgichlarda 
tok  tashuvchi  zarralar  manfiy  zatyadli  elektron  va  musbat  zaryadli  teshik 
bo ‘lar ekan. Agar tashqi berilayotgan energiya ortsa, elektronlar va «teshik»lar 
soni  ham  ortib tok  ko‘payadi,  ya’ni  elektr olkazuvchanligi  ortadi.
Yarim o'tkazgichdagi  elektronlar va teshiklar konsentratsiyasini  moc 
ravishda  n  ,  n+ va harakatchanligini  b_  hamda  b4  desak, uning solishtirma 
elektr o ‘tkazuvchanli—gi quyidagicha ifodalanadi:
cr  = cr +  + cr_  =  en+b+ + en_b_
Sof kremniyning xona haroratida elektronlar konsentratsiyasi  1017w 3 
solishtirma  qarshiligi  103  Om m  dan  katta,  am mo  1000  К   haroratda 
konsentratsiya  1023  /и 3 ga  yetib,  solishtirma  qarshiligi  103  Om m ga  teng 
b o ia d i,  ya’ni  106  marta  kamayadi.  Demak,  harorat  ortishi  bilan  elektr 
o ‘tkazuvchanlik  ortar  ekan.