0
‘ta
0
‘tkazuvchan
0
‘tkazg'chlar
deyiladi. Bu holatda o ‘tkazgichning qarshiligi nolga teng boiib, unda Joul —
Lens issiqligi ajralmaydi. Shuning uchun o ‘ta o ‘tkazuvc.han moddalarda bir
bor hosil qilingan tok manbasiz uzoq, vaqt hosil b o iib turadi. Ikkinchidan,
modda ichida o'ta oikazuvchanlik holatida magnit induksiyasi nolga teng. o‘ta
oikazuvchanlik holatiga oiishda uning issiqlik siglmida saki*ash 10‘y beradi.
Bu esa ikkinchi tur fazaviy o ‘tishni ifodalaydi. Agar o ‘ta o ‘tkazuvchanlikka
0‘tishda yoki aks holatida magnit maydoni o ‘zgarsa, bu holatda moddada
issiqlik ajratish yoki yutish hodisasi ro‘v beradi. Bunga ikkinchi tur fazaviy
o ‘tish deyiladi. Bulardan ko£rinadiki, olkazgichda ikkala turdagi fazaviy
o iish nolatini kuzatishimiz mumkin b o ia r ekan. Ulardan tashqari mod-
dalarning issiqlik o £tkazuvchanligi ham o'zgaradi.
0 £ta o'tkazgichdan qilingan biror jism ni biz aw al sovitib, o £ta
о 'tk azuvchan holatga keltirdik, so‘ngra induksiyasi (jism kiritilmaganda)
Ba = fd0H a ga teng boigan tashqi magnit maydonga kiritdik deylik. Magnit
maydon ulanganda o £ta o'tkazgichda qo'shimcha В t =fj.0 H, induksiya hosil
qiluvchi induksion toklar paydo b o £ladi (64, b-rasm ). bu qo£shimcha
induksiya Lens qonuniga muvofiq Ba tashqi induksiyani kom pen-
satsiyalaydi. Odatdagi o ktkazgichda induksion toklar darhol so£nadi va
8 9
64 b-rasm.
faqat magnitlovchi g'altak yuzaga keltirgan oqimgina qoladi. 0 ‘ta o ‘tkazgich
boigan holda esa kompensatsiyalovchi toklar mutlaqo so£nmayd[va shuning
uchun jism ichida natijaviy induksiya hamma vaqt В = В + В, b o ia d i.
Tashqi fazada natijaviy induksiya chiziqlari 64, b-rasm da ko£rsatilganidek
bo'ladi. Ularni jism o ‘zidan itaradi va ular jismni ay] a nib o'tadi.
0 ‘ta o £tkazgich o cta o ‘tkazgich holatga o ‘tish tem peraturasidan past
temperaturaga qancha kuchli sovitilgan boisa, o£ta o‘tkazuvchanlik yo‘qola-
digan “kritik” magnit maydon shuncha katta bo‘ladi. 0 ‘ta o'tkazuvchanlik
holatiga o'tish tempera! urasida kritik maydon nolga teng b o ‘ladi.
0 ‘t a o ‘tkazuvchan jismda magnit induksiyasining nolga tengligini sin qi
qatlam da o kz magnit maydoni bilan tashqi magnit maydonini kom pen-
satsiyalaydigan toklaming yuzaga kelishi bilan ham tushuntirish mumkin.
0 ‘ta o ‘tkazuvchan jismning juda vupqa (10 5 sm taitibidagi) sirtqi qatlamda
В = 0 • Tashqi kuchli magnit maydoni o‘ta o ktkazuvchanlik holatini buzib
yuboradi. Bunday buzilish o'ta о tkazuvchan jismda oqayotgan elelctronlar
hosil qilgan tokning magnit maydoni hisobiga ham vuz berishi mumkin.
Bu sohada juda ko‘p nazariy ishlar bajarilganiga qaramay, so'nggi
vaqtlarga qadar o ‘ta o £tkazuvchanlikning to ‘la mukammal nazariyasini
yaratish mumkin b o £imay keldi. Faqat 1956 yilda Amerika fizigi Kuper
o ‘ta o £tkazuvchanlik holatiga o lish d a spin momentlari parallel joylashgan
elektronlar juftlarining hosil b o ‘lishi asosiy rol o ‘ynashini ko'rsatishga
muvaffaq b o£ldi. Shundan keyingina asosan o £ta o £tkazuvchanlik holatini
va u bilan birga yuz beradigan hodisalarni tushuntirish imkoniyati tug£ildi.
0 £ta o £tkazuvchanlik holatida modda ichidagi elektronlar go£yo o £ta oquv-
chan bo'lib qoladi. 0 £ta o"tkazuvchanlikning to £la nazariyasi yuqoridagi
rnulohazalarga asoslanib, rus olimi N.N.Bogolyubov va uning hodim lari
tom onidan rivojlantirildi.
9 0
Juda yaxshi o‘tkazgich ( Onrxsnrx) boigan materiallar bi
lan bir qatorda o‘tkazuvchanligi g‘oyat kichik bo‘lgan (Omr'snr1)
b o ig a n jism lar m asalan, selen, mis (I) oksidi (Cu ^ O) k o‘pchilik
m inerallar M endeleyev jadvalining to £rtinchi. beshinchi va oltinchi
gruppasidagi metallmas elem entlar, koslorod va oltingugurtli noorganik
birikmalar, metallmaslarning b a’zi qotishm alari, b a’zi organik b o ‘yoqlar
va boshqalar ham bo ‘ladi. Bu jism larni yarim o ‘tkazgichlar deyiladi.
Ba’zi yarim o ‘tkazgichlarning metallarga tegib turgan joyida alohida
hodisalar yuz beradi - tokni faqat bir yoiialishdagina o ‘tkaza oladigan
berkituvchi qatlam hosil b o ia d i. M asalan, mis (I)-oksid b o ‘lganda elektr
tok metallmasdan mis (I)-oksidi tomonga o ‘tayotganida teskari yo‘nalishda
o'tayotganiga qaraganda minglarcha marta katta boiadi.
Agar o ‘ta olkazuvchi holatda o ‘zgaruvchan, ayniqsa, yuqori chastotali
tok o‘tsa, uning qarshiligi noldan katta b oiadi. Keyingi vaqtda ba’zi yarim
o ‘tkazgichlar ham o‘ta oikazuvchanlik xossasiga ega ekaniiklari aniqlangan.
Do'stlaringiz bilan baham: |