|
76- §. Lampali generator yordamida elektromagnit
tebranishlami hosil qilish
Biz xozirgacha ko‘rib kelgan majburiy elektromagnit tebranishlar elektr
stansiyalarda generatorlar hosil qiladigan o ‘zgaruvchan kuchlanish ta ’siri
ostida paydo boiadi. Bunday generatorlar yuksak (bir necha gersdan ortiq)
chastotali tebranishlar hosil qila olmaydi. Radiotexnikada esa 50—100 kGs
dan toitib to Ю5 - 106 kGs gacha b o ig a n yuksak chastotali tebranishlar
qollaniladi.
2 0 5
1913 yili uch elektrodli elektron
lampa yordamida yuksak chastotali
so4nmas elektrom agnit tebranishlar
hosil qilish usuli kashf etiladi. Bu usul
bilan tebranishlarni hosil qilishning
oddiysxemasi 165-rasmdako‘rsatilgan
va bunday qurilma
lampali generator
deb ataladi. Lampali generator o ‘zgar-
mas tok energiyasini o‘zgarmas ampli
tuda va yuksak chastotali o ‘zgaruvchan
tok energiyasiga aylantiradi. Lampali
generator quyidagi qismlardan iborat: I) elektromagnit tebranishlar hosil
qilinadigan tebranish konturi;
2
) konturda so‘nmas tebranishlar b o ‘lib turishi uchun zarur b o ig a n
energiya manbai va 3) tok manbaidan konturga energiya berishni avtomatik
rostlab turuvchi uch elektrodli elektron lampa — triod.
Lampali generator ishlashi uchun anod toki o ‘zgarishi natijasida hosil
b o ‘luvchi EYUK bilan tebranish konturida hosil b o iu v ch i toklarning
fazadari bir xil bolishi shart. Biz kuzatayotgan sxemada induktiv g‘altakni
anod zanjiriga (
L
x) ulash orqali moslayrniz. Anod zanjirida tebranish
konturining bolishiga
teskari bog‘lanish
deyiladi.
165-
rasmda ko‘rsatilgan sxem abo‘yicha lampali generatoming ishlash
prinsipini quyidagichatushuntirish mumkin .Tebranish konturigatriod orqali
o ‘zgannas tok manbai
Б а
ulangan. Lampaning to ‘ri va katodi orasiga
tebranish konturining
Lx
g‘altagi bilan induktiv boglangan
L2
g‘altak
ulangan. C H o‘g‘latish batareyasi
Б
ulanganda lampadan tok o ‘ta boshlaydi
(lampa «ochiladi») va anod zanjirida m alum vaqt davomida o‘suvchi
I x
tok
paydo boiad i
(
165-rasmda tokning yo‘nalishi strelkalar bilan ko‘rsatilgan).
Bu tok,
birinchidan,
kontur kondensatorini zaryadlaydi,
ikkinchidan Lx
g‘altakda magnit maydoni hosil qiladi. Bu magnit maydonning induksiya
oqimi
L2
g‘aitakni ham kesib o ‘tadi. Bu maydon vaqt davomida oitadigan
b o lg ani uchun Lens qoidasiga muvofiq
L2
g‘altakda
I }
tokka qarama-
qarshi yo‘nalgan
I 2
tok induksiyalanadi.
I 2
toki lampaning to ‘rini manfiy
zaryadlaydi (tokning yoiialishi elektronlar harakati yo‘nalishiga qarama-
qarshi ekanligidan
I 2
tokda elektronlar to ‘rga qarab harakatlanadi, unda
to ‘planib, uni manfiy zaryadlaydi), shuning uchun lampa «berkiladi».
Shunday qilib, lampa kondensatomi zaryadlaydi, so‘ngra anod zanjirini
uzib q o ‘yadi, binobarin, konturni energiya m anbai
Б а
batareyadan uzib
qobyadi.
2 0 6
Kondensatori zaryadlangan konturda 72-§ da ko‘rib o lganim izdek
tartibda elektromagnit tebranishlar hosil b o ‘laveradi. Davrning ikkinchi
choragi davomida tok kondensatorni qayta zaryadlaydi va to ‘xtaydi. Bu
vaqtda
Lx
g‘altakning magnit maydoni, demak,
L
2 , g‘altakning ham
magnit maydoni zaiflashadi, shuning uchun elektromagnit induksiya
hodisasiga muvofiq
L ?
to ‘r g ‘altagidagi tok aw algi yo‘nalishida o ‘tishda
davom etadi, binobarin, to ‘r q o ‘shim cha manfiy zaryad oladi va lampa
«berkligicha» qoladi.
Davrning ikkinchi yarmida konturda teskari (7, ga qaram a-qarshi)
yo‘nalishda tok o ‘tadi. aw al, davrning uchinchi choragida kuchayadi,
so£ngra, davrning to ‘rtinchi choragida susayadi. Shuning uchun
L2
to ‘r
g'altakda tokning yo‘nalishi ham qaram a-qarshi tom onga o ‘zgaradi va
to ‘ming zaryadi kamaya boshlaydi. Davrning oxiriga kelib bu zaryad tamom
b o iad i, lampa «ochiladi» va lampa kondensatorlarni zaryadlaydi. So‘ngra
bayon qilingan jarayon qaytadan boshlanadi.
Shunday qilib,
lampa davriy ravishda
—
tebranish laming har davri
boshida konturga anod batareyasidan energiya beradi. Bunine natijasida
konturda so'nmas elektromagnit tebranishlar yuzaga keladi.
Tebranish konturida olinadigan yuksak chastotali toklar sanoatda keng
qollaniladi. Masalan, yuksak chastotali toklar yog‘ochni quritish, metall
buyumlar sirtini chiniqtirish va eritish pechlarida ishlatiladi. Yuksak chastotali
toklar yordamida metaliami juda tez eritish mumkin, bu hoi oson buglanib
ketuvchi moddalarning qotishmalarini olishda muhim shall hisoblanadi.
Hozirgi vaqtda yuksak chastotali toklar tibbivot (elektrodiaterm iya)-
da muvaffaqiyatli qollanilm oqda.
Do'stlaringiz bilan baham: |
