J kamolov, II. Ismoilov

  6.023-10-1 
' 
1
bu  elektron  zaryadining  hozir  qabul  qilingan  qiymatlaridir.  Biroq  N 
Avogadro  sonini  eksperimental  aniqlash  usullarining  aniqligi  elektron 
zaryadini bevosita o lciiash usullari aniqligidan kam bolgani uchun  (3.15) 
tenglikdan odatda N Avogadro sonini  F Faradey soni va e elektron zaryadi 
orqali aniqlashda foydalaniladl.
40-  §.  Eiekirolitlar  uchun  Om  qonuni
M alum ki,  metallarda tok zichligi  (/A ya’ni olkazgichning ko‘ndalang 
kesimi yuza birligi 
(S)
 dan  har sekundda olayotgan zaryad miqdori (ya’ni
. 
/
tok  kuchining  zichligi  /  =  — -  
qnv
  shu  o ltkazgichdagi  elektr  maydon
kuchlanganligi 
(E)
 ga  to ‘g‘ri  proporsional;
j = o E
 
(3.15)
Bundagi 
a —elektr  o'tkazuvclianlik  koeffitsiyenti
  b o iib ,  berilgan 
haroratda shu o'tkazgich moddasi uchun doimiy kattalikdir.  Elektrolitlardan 
tok  o lgan lig i  uchun  Om  qonuni  qanday  ifodalanishini  qarab  chiqaylik.
107

---

Eritmadagi  moddalar tok manbaiga ulanishi bilan eritmaning musbat 
va manfii  ionlari 
F 0  -   qE
  Kulon  kuch ta ’siri ostida Nyutonning 
А
  = 
та
 
qonuniga asosan tezlanuvchan harakatga keladi.  Bu kuchlar ta’sirida ionning 
tezligi orta boradi. Ammo ion elektrolitda harakatlanayotgan bo‘lgani uchun 
unga  tezlikka  proporsional  muhitning  qarshilik  kuchi 
FK  = - k v
  ta ’sir 
etadi.  Natijada u  sekinlanuvchan harakat qilib, tezlanishi kamaya boradi. 
Bundagi 
к
  —ishqalanish koelTitsiyenti b o iib , turli  ionlar uchun  ularning 
tabiatiga qarab turli qiymatga ega.  Kuzatish jarayonida shunday holat  ro‘v 
beradiki,  ionlarga  ta ’sir  etuvchi  kuchlar  o ‘zaro  tenglashib,  ionlar  tekis 
harakat  qila  boshlaydi.  Bu  holda  musbat  ionga  ta ’sir  etuvchi  kuchlar 
F }  -   FK
  yoki 
qE = к +v +
  b o iib ,  bund an  tezlikni  aniqlasak,
v t = ^ F .   =  bt E
 
(3 I 6 )
bo‘ladi.  Shuningdek,  manfiy ion tezligi  u_ 
~b_  E  .
  Demak, elektrolitdagi 
elektr  maydon  kuchlanganligi 
YE
  origan  sayin  ionlar  tezligi  ham   orta
V
 
_  
q +
  _  .
boradi  va  qachon  ^  = 
b o ig a n d a  musbat  ion  tezligi 
~ ~ k ~ ~ ‘)jr
b o iad i.  Shu  ion 
q +
  va 
k +
  doimiy b o ig an i  uchun  ularning  nisbati  ham 
o^zgarmas boiadi.  Bu sharoitdagi tezlik har bir ion uchun uning harakatini 
xarakterlovchi  kattalik b o iib ,  bu tezliklarni  ionning 
harakatchanligi
 deb 
ataladi;  Y a’ni 
elektr maydon  kuchlanganligi  bir birlikka  teng boigandagi
 
ionning tezHgiga lining harakatchanligi deyiladi.
Elektrolitdan oiay o tg an  tok  zichligini  qarab chiqaylik.
Tok  kuchining  zichligi  elektrolitdagi  elektrodlar orasida  bo‘!gan 
YE
 
elektr maydon laVirida kuchlanganlik yo‘nalishigatik b o ig an  birlik ynza 
orqali  bir  sekundda  o ia d ig an   zaryadlar  soni  bilan  oichanadigan  lizik 
kattalikdir.  Zaryad,  zaryad. konsentratsiyasi  va  zaryadning  tezligi  orqali 
tok kuchi  zichligi ifodasini metallarda elektr tokida ko'rgan edik.  Endi shu 
ifodalarni  elektrolit  uchun  yozsak  musbat  va  manfiy  ionlar  mavjud 
ekanligini e’tiborga olishimiz kerak.  U vaqtda tok zichligi
/ = 
j +
  + 
j_  -   qn+v +
  + 
q n v _
 
(3.17)
b o ia d i va bu  ifodaga tezliklarni  (3.16)  dagi  qiymatlarini qo‘ysak,  ham da 
eritmani  binar  deb  qarasak 
n+
  = 
n  = a   n
  b o iib ,
j  = a   n q  (b+
  + 
b  ) E  = <7  E
 
(3.17a)
ko"rinishni oladi.  Bundan kolrinadiki, tok zichligi elektr maydon kuchlan­
ganligiga to ‘g i  i proporsional b o ia r ekan.  Shuning uchun bu hosil b o ig an
108

---

ifodaga  elektrolitlar  uchun  Om  qonuni  deyiladi.  (3.17a)  formuladagi 
о
 
elektrolitlarning  solishtirma  elektr  o ‘tkazuvchanligi  b o clib,  quyidagicha 
ifodalanadi:
or  = 
a n q (b + +b_)
 
(3.18)
Tajribalar  ko‘rsatadiki,  harorat  ortishi  bilan  elektrolitning  elektr 
o £tk a z u v ch an lig i  o rta d i.  C h u n k i  bu  v aq td a  d isso tsia tsiy a la n ish , 
harakatchanlik  ortadi.  Elektrolitlarning  elektr  o ‘tkazuvchanligi 
(3.18) 
dan  ko£rinadiki,  ionlar  konsentratsiyasiga  to ‘g‘ri  proporsional  b o £lib, 
ular orasidagi bog‘lanish  83-  rasmda ifodalangan.
Grafikdan  ko‘rinadiki,  toza  erituvchiga 
eruvchi modda solina boshlanganda, eruvchi 
&
 
modda molekulalari tezlik bilan ionlarga ajralib 
elektr oikazuvchanlik konsentratsiyaga (ionlar 
soniga)  bog£liq holda  ortib,  egrilik maksimal 
qiym atgacha  k o ia rilad i,  so£ngra  solingan 
eruvchi  modda  borgan  sari  kamroq  ionlana 
borgan  sari  elektr  oikazuvchanlik  kamayib 
boradi.  Bu  esa  egrilikning  pasayishidan 
83-rasm.
ko£rinadi.