J kamolov, II. Ismoilov

a~Z 
7 
7~
О
 
°
О 
o  
u '
  О 
о
70-rasm.
9  6

---

gruppa  elementi  b o iib ,  besh  valentlikdir.
M arg im u sh   ato m i  k rista ll  p an ja rad ag i 
kremniy  atomlarining  birini  o ‘rnini  egallab, 
o kzining to ‘rtta elektroni  bilan qobshni to ‘rtta 
kremniy  atom i  bilan  b o g lan ad i,  ortiqcha 
beshinchi  elektroni  panjaralar  orasida  erkin 
elektron bo iib  qoladi.
M argim ush  atom i  esa  m usbat  ionga 
aylanadi.  Bu  holda  «teshik»  hosil  bolm aydi 
(71-rasm).  Bu  holda  zaryad  tashuvchi  zarra 
71-rasm.
faqat elektrondan  iborat boiad i.  Shuning uchun bunday kirishmali yarim 
o ‘tkazgichlami 
elektron  о ‘tkazuvchan
  yoki 
p-tip yarim  o ‘tkazgich
  deyiladi 
(negativ  —  manfiy).  Bunday  kirishmali  atomlarga 
donor
 deyiladi.  Bular 
taqiqlangan  zonada  olkazuvchanlik  zonasi  vaqinida  donor  sathini  hosil 
qiladi  (72-rasm).
Ikkinchi holda kremniyga bor (V) atomidan juda oz miqdorda kiritaylik 
Bor uch valentii bolgani uchun krernniyning kristall panjara  tugunlaridan 
biriga joylashganda  o ‘zidagi uc’nta elektron bilan  qo'shni  uchta kremniy 
atomi bilan boglanadi, toTiinchi qo‘shni kremniy atomi  bilan boglanish 
uchun  c/zidan  nariroqda  turgan  boglanishdagi  elektronni  tortib olib  u 
yerda «teshik»  hosil qiladi.  Bu holda bor atomi manfiy zaryadlanib manfiy 
ionga  aylanadi  (73-rasm).  Bunday  kirishmali  yarim  olkazgichga  elektr 
maydoni ta ’sir etsa «teshik» o £z navbaiida  qo'shni elektronni  tortib olib, 
maydon yo'nalishida harakatlanadi.  Bu  holdagi  elektr о 'tkazuvchan 1 ikka 
«teshik»  elektr  o-tkazuvchanlik
  deyiladi. Yarim  o lk a zg ich larg aesaл-tip 
deyiladi  (pcsitiv —  musbat).  Teshikni  hosil kiluvchi  kirishmaga akseptor 
deyiladi.  Bular taqiqlangan valentlik zonasiga yaqin 
akseptor
 sathini hosil 
qiladi  (74-rasm).
0 ‘tkazuvchanlik
zonasi
D o n o r  sathlari 
Taqiqlangan  zona
72-rasm.
73-rasm.

---

Shunday qilib,  yuqori 
lem p eratu ralard a  yarim 
o lk azg ich larn in g   elektr 
o lk azu v ch an lig i  kirish- 
mali  va xususiy o ‘tkazuv- 
chanliklar yiglndisiga teng 
b o ia d i,  am m o  xususiy 
oikazuvchanlik  asosiy rol 
o ‘ynaydi.  Past  tem pera- 
turada esa  kirishmali  c/t- 
kazuvchanlik  asosiy  rol 
o ‘ynaydi.