J kamolov, II. Ismoilov

26-  §.  Reostat  (qarshiliklar)
K o‘p  vaqt  tok  zanjiriga  doimiy  yoki  o ‘zgaruvcnan  qarshilikni  ulash 
zarur boiadi.  Bunday qarshiliklarni 
reostatlar
 deyiladi.  U larturli tuzilishda 
uchravdi.
1. 
Sirpanuvchan 
kontaktli (jiigichli) reostatlar.
  Izoiyatsion  materialdan 
yasalgan 
A
 nay ustida m a’lum qarshilikka ega bolgan olkazgich sim g'altak 
kabi  o ‘ralgan b o iib ,  metall  steijenda ulangan  >Tjilgich g‘altak b o‘y)ab,
7  6

---

В
  poyachalari  bilan  siljib  yuradi  va  uning 
E 
6
m a lu m   qismlarini  o ‘zi  sirpanib  yuradigan 
o ‘tkazgich  sterjen  (o ‘zak)  ga  ketm a-ket 
ulaydi (55-rasm).
Ye
 jilgich joyini  o lzgartirib,  biz g‘altak- 
ning  ko‘p  yo  oz  qismini  ulagan  bo£lamiz.
Rasm lardan  ko‘rinadiki,  ulanishga  qarab 
55-rasm .
reostatning 
BED,
  -^^УЬоЧаМап  ishchi  qismi  b o ‘la oladi.
2. 
Qarshilik magazini ham reostatning bir turidir.
  Bu tipdagi reostatlarda 
yog‘och  qutichaning  ebonit  qopqogldagi  metall  tiqinlar  orqali  m a’lum 
qarshilikka  ega b o ig an   g ‘altaklar  bir-biriga  56-rasmda  ko‘rsatilgandek 
ulangan  b o ‘ladi.  Agar  tiqinlarning  biri  chiqarib  qo"yilsa,  u  vaqtda  tok 
faqat  shu tiqin  ostidagi qarshilik orqali o ‘tadi,  qolgan tiqinning qarshiligi 
nolga  yaqin  (kichik)  b o ‘lgani  uchun  uning  qarshiligini  hisobga  olib 
o ‘tirmay,  tok  faqat  tiqini  olingan  qarshilikdan  o ‘tadi  deb  qo"vaqolamiz.
J
56-rasm.
Qarshiliklar  magazini  olti  dekadadan 
iborat  b o iib   (57-rasm),  0Л  dan  99999,9 
Om gacha qarshilik chegarasida o ‘zgarmas 
tokda  qo‘llaniladi.  H ar  bir  dekada  besh 
g caltakli  sxema  bo  yicha  tuzilgan  b o i i b ' 
richagli ulagich  orqali  qarshilikning har xil 
qiymatlarini olishga  imkon beradi.
7  7
57-rasm.

---

Qarshilik qopqogiga to ‘rtta ulash  nuqtasi o ‘matilgan bo‘lib, zarur miq- 
dordagi  qarshiliklarni  olish  mumkin.  Bu  vaqtda  magazindagi  qarshilikdan 
o‘tayotgan tokning miqdori 3-jadvalda keltirilgan qiymatdan oshmasligi kerak.
Dekadalar, 
Om
9x0,1 9x1
г
9x10 9x100 9x1000 9x10000
Tok  kuchi, 
A
0,5
0,5
0,16
0,05
0,016
0,005