J kamolov, II. Ismoilov



Download 7,98 Mb.
Pdf ko'rish
bet14/251
Sana15.01.2022
Hajmi7,98 Mb.
#366401
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   251
Bog'liq
Elektr va magnetizm kulon qonuni

£ro
ЕГ
1
4ns,
4
л е
^
е

1
v'o 
r j
(1.29)
1
 

Q
1
Q
2
■  q
  zaryad 
r
  dan cheksizlik (oo)ga ko‘c h sa ,-----
>
  U boiib, 4?  =  .
Г 
oe ' 
0
b o ia d i.  Bu 
A
  ish 
q
  zaryaddan 
r
  masofadagi 
q
  zaryadni  cheksizlikka
2  2


ko‘chishida bajara olishi mumkin b o ‘lgan ish miqdori b o ‘lib, maydonning 
r0  masofada  b o ‘lgan  nuqtadagi  potensial  energiyasi 
W0
  ni  ifodalaydi, 
ya’ni 
A( = W0,
  shuningdek, 
r
 masofada 
A=W.
Agar 
q
 zaryad 
rQ
  masofadan 
у
  masofaga ko‘chsa,  bu 
r -  r0
  masofada 
bajargan ish potensial energiya kamayishiga teng bo‘ladi.  Um um an 
r
  —> oo
b o lg an d a 
W   =  ^
1
bo‘lgani uchun 
4ns 0£r
и/ 
4 i4 2
^
 
(U0)
deb yozsak bo ‘ladi.
Cheksizlikdan 
q 0
  zaryad maydoni ning biror 
r
  nuktasiga 
q
 zaryadni
keltirishda  (20-rasm)  bajarilgan  ish 
ЛА
  b o ls a ,  zaryad  birligiga  to £g£ri
A c r
kelgan  ish  miqdori  ~ ~   b o ‘lib,  bu  nisbat  keltirilgan  zaryad  miqdoriga
bog‘liq b o ‘lmay,  m aydonning  shu  nuqtasi  uchun  doimiy b o ‘ladi.  Agar 
keltirilgan  zaryad  miqdori 
p
  m arta  ko‘p  b o ‘lsa,  ish  ham 
p
  m arta  katta
A» '
 
А »  
A  
r
  ■ 
x-ч 
bo ‘lib, 
nisbat  ilgarigi  (T )--------------------------------------oo
bitta  qiymatga  ega b o ‘ladi. 
r  
Ч 
Я
Shu  nuqtaga 
q ], q 2, q 3
 
zar- 
20-rasm.
yadlar kelishida 
A
x, 
A
2, 
A 3
  ishlar bajarilsa ham
A l 
A 2 
А
 з 
A
Я\ 
42 
Чъ 
Ч
 
A
doimiy (konstanta) b o ‘ladi.  Bu 
~
  qiymat  maydonni xarakterlash uchun 
kattalik sifatida 
«potensial»
 deb qabul qilingan:
A
— = 
 
(1.31)
4
Birlik  musbat  zaryadni  cheksizlikdan  maydonning biror  nuqtasi  (
r
)
A
ga  keltirishda  bajarilgan  —  ish  miqdori  bilan  o ‘lchanib,  maydonni
4
2  3


xarakterlovchi  kattalikka 
shu  nuqtaning  potensiali,
  deb  olingan.  SIda 
potensialning  o ‘lchov  birligi  qilib  «volt»  qabul  qilingan.  /  
Kl  zaryadni
 
cheksizlikdan  elektr  maydonning  biror  nuqtasiga  ко ‘chirishda  1  J   ish
 
bajsarilsa,  shu  nuqtadagi potensial qiymati  1  volt deyiladi:
Ishni  hisoblashda 
A
  = 
q(cp]  ~ (p2)
  formuladanfoydalanamiz(21-rasm). 
Amalda biz  potensialning  absolut  qiymati  bilan  emas,  ish  va  energiyani 
hisoblashda potensial  ayirmasini 
kuchlanish
 nomi bilan 
(q>l - ( p 2) =  U
  ni 
qo‘llaymiz.
(1.29)  formuladan  ko‘rinadiki,  maydonning  bajargan  ishi  y o ln in g  
shakliga bogliq bolm ay,  faqat boshlanglch va oxirgi holatga bogliq holda 
bitta qiymatga ega bo‘ladi.  Shunday shartni qondiruvchi maydonlar 
potensial
 
maydonlar
  deyiladi.  Shunday  qilib,  nuqtaviy  earyadning  elektrostatik 
maydoni potensial maydon b o ‘lib hisoblanadi.  Agar bitta nuqtaviy zaryad 
o ‘rnida  bir  nechta  harakatsiz  nuqtaviy  zaryadlar  sistemasi  b o lg an d a, 
vakuum yoki biror  muhit da,  superpozitsiyaprinsipi asosidazaryadi sistema 
zaryadiga teng boig an  bitta tinch turgan  nuqtaviy zaryad bilan olinsa ham 
b o ia d i,  degan  xulosa  kelib  chiqadi.  Y a’ni  ularning  umumiy  maydoni 
ham  potensial  m aydondan  iborat  b o ia d i.
H ar qanday maydon  (gravitatsion,  elektrostatik)  ning kuchi bajargan 
ishi  y o ln in g   faqat  boshlangich  va  oxirgi  holat  nuqtasiga b o g liq  b o iib , 
trayektoriya shakliga b o g liq  bolm aydi.  Bunday kuch 
potensial kuch
 deb 
yuritiladi.
A
cp  =  —
4
bundan
1
J
j
21-rasm.
22-rasm.
2  4


Agar  elektrostatik  m aydonda  zaryad  biror 
1
  nuqtadan  22-rasmda 
ko£rsatilgancha  J n u q ta  orqali  2nu qtag a ko‘chirilib,  keyin  u boshqa yo‘l
2-4-1  orqali qaytib kelsa, har ikkala holda maydon kuchlarining bajargan 
ishlari  bir  xil  b o ‘ladi 
A m   =  A
24].  Borishda  bajarilgan  ish  musbat  deb 
olinsa, q qaytishda manfiy b o ‘ladi. 
A l32
  = 
- A 24]
  shuning uchun berk yo‘l 
13241  b o‘yicha bajarilgan ish  nolga teng:
Agar yagona zaryad egri chiziq b o £ylab ko‘chirilganda, bajarilgan ish 
uchun  egri  chiziqli  integral 
A
  =  с 
F dl
 c o s a   olishga  to £g £ri  keladi,  berk 
kontur  uchun  kuchlanganlik  vektor 
^ q E d l =
  0  yoki  zaryad  doim iy 
b o ig and a
maydon  kuchlanganligining  sirkulatsiyasi  (aylanishi)  nol  b o £ladi.  (1.32) 
tengiam a elektrostatikaning asosiy tenglam alaridan b o £lib hisoblanadi.
Nuqtaviy  zaryadning  maydon  kuchlanganlik  vektori  va  potensialini 
yozaylik:
Bulardan ko£rinadiki,  m aium  radiusli sferik sirtning hamma nuqtalarida 
potensial bir xildir.  Elektr kuch chiziqlari esa radiuslar bo'yicha yo£nalgan. 
Demak,  elektr  kuch  chiziqlari  bir  xil  potensialga  ega  b o £lgan  sirtga  tik 
ravishda yo£nalgan boMadi.  Elektr kuch chiziqlarini tasvirlovchi maydon 
kuchlanganligining  yoiialishi  potensial  kamayib  ketayotgan  tom onga 
qaratilgandir.  H am m a  nuqtalarda  potensiallari  bir  xil  b o £lgan  sirtlarni 
ekvipotensial  sirtlar  deb ataladi.
Yolg£iz olingan musbat va manfiy nuqtaviy zaryadlar maydoni,  musbat 
va  manfiy  zaryadlangan  ikki  parallel  plastinkaning  bir jinsli  maydonini 
tasvirlovchi  kuch  chiziqlari  va ekvi potensial  sirtlar  23  va24-rasm larda 
ko'rsatilgan. Bu  rasmlarda ekvi potensial  sirtlar  punktir  chiziqlar  bilan 
tasvirlangan.
Vakuumda  yoki  izotrop  dielektrikda  olingan  nuqtaviy zaryad  uchun 
markazidashu zaryad joylashgan  sferiksirtlar  ekvi potensial sirtlar  b o £lib
(1.32)

Download 7,98 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   251




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish